جغرافیای بلوچستان
جغرافیاى بلوچستان، تألیف سال 1288ق احمد علیخان وزیرى با ترجمه فارسى محمدرضا نصیرى است. وى در بیان انگیزه خود از ترجمه کتاب چنین مى‌گوید: «علاوه بر اهمیّت و غناى اثر، آنچه سبب ترغیب راقم این سطور به پرداختن به اثرى در موضوع جغرافیا و تاریخ بلوچستان شد، اعتقاد به احیاء تاریخ‌هاى محلّى است. تاریخ‌هاى محلّى گنجینه تاریخ، جغرافیا، فرهنگ، آداب و رسوم، زبان، گویش و همه عناصر متعلّق به هویت بومى یک منطقه است».
| جغرافیای بلوچستان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | وزیری، احمد علی خان (نویسنده) نصیری، محمدرضا (محقق) |
| ناشر | انجمن آثار و مفاخر فرهنگی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1386 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-528-125-8 |
| موضوع | بلوچستان - جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 2003 /ل73 خ2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
شامل یک آغاز، چهار فصل و یک انجام است. فصل‌هاى اوّل تا سوم؛ شامل «جغرافیاى بلوچستان» و فصل چهارم مربوط به «تاریخ بلوچستان و عمدتاً کرمان» مشتمل است بر خدمات اسماعیل‌خان وکیل الملک و شرح حال مختصرى از خود مؤلف است.
گزارش محتوا
احمد على‌خان وزیرى در تألیف جغرافیاى بلوچستان نیز همانند اثر دیگرش جغرافیاى کرمان، به اختصار و موجز به بیان مطالب پرداخته است؛ امّا همین اثر کم حجم فواید عمده‌اى دربر دارد که در بررسى مسائل مربوط به بلوچستان بسیار مفید است.
جغرافیاى بلوچستان در زمان ناصرالدّین شاه نگارش شده و از نظر تاریخ نگارش مقدم بر جغرافیاى کرمان است؛ اما با توجّه به هم‌مرز بودن کرمان و بلوچستان، این دو اثر از نظر بررسى مسائل اجتماعى، سیاسى، جغرافیایى و تاریخى این حوزه مى‌توانند مکمل یکدیگر باشند. خاصّه این که مؤلّف در جغرافیاى بلوچستان مطالبى را درج کرده است که در جغرافیاى کرمان نیامده است.
مؤلّف در جغرافیاى بلوچستان، صرف نظر از مسائل جغرافیایى و ذکر دهات و فواصل آن، به موضوعات اجتماعى نیز توجّه کرده و از آداب و رسوم و سنن اجتماعى؛ مانند عروسى، طلاق، عزادارى در میان طوایف، از جمله طوایف جوسى و جالق سخن رانده است که از نظرگاه پژوهش‌هاى اجتماعى مى‌تواند، مورد توجّه قرار گیرد.
اوضاع سیاسى هر منطقه از جمله دیگر مباحثى است که نوسینده از آن غافل نبوده است: «بندر طیس در تصرّف حاکم بلوچستان متعلّق به کرمان است و بیست فرسخ تا گه مکران و راه آن آب مى‌باشد و آبادانى ندارد و عرّاده و کالسکه به سهولت مى‌رود و بندر چابهار در تصرّف اعراب مسقط است. تدارکو استعداد جنگ ندارد. اگر حکمران کرمان به همان بلوچیّه سرباز و مکران امر کند به سهولت آنجا را تصرّف خواهد نمود».
وى در نگارش این اثر به مسائل اقتصادى نیز بى‌توجّه نبوده است. سرزمینى که مى‌توانسته در اثر توجّه حاکمان وقت آباد و در حدّ خود بهره‌دهى داشته باشد، به علّت غفلت مسئولان محلّى و مرکزى بى‌ثمر مانده و به دست فراموشى سپرده شده است. مؤلّف از استعداد زمین‌هاى بلوچستان و از ظلم رفته بر سرزمین سوخته سخن مى‌گوید و با حسرت تمام و از سر دلسوزى مى‌نویسد: «اگر توجّهى شود به دلیل مستعد بودن قابل بهره‌بردارى و با اندک مخارج جزئى مى‌توان چندین مزرعه را آباد کرد و به هر اندازه که ضرورى باشد، معاش اهالى را از این ناحیه تأمین کرد». او این سرزمین‌ها را مستعد براى کاشت گندم، جو، پنبه، حنا، ماش، لوبیا، کنجد و سایر حبوبات مى‌داند مشروط به اینکه توجّه کافى و وافى به این منطقه بشود.
فصل اول، با موضوع طول بلوچستان به شرح اوضاع و احوال مختلف شهرها و قرائى که در طول جغرافیایى واقع است؛ مانند: بلوچستان، طیس، بمپور پرداخته است. فصل دوم به عرض جغرافیایى و مطالعه مناطق سرحد، ایرندگان، لاشار، چانپ، جدکال اختصاص دارد.
فصل سوم، درباره قصبات و قراى بلوچستان تابع حکمران کرمان که خارج از این طول و عرض مذکور هستند؛ از جمله شهرهاى بزمان، پشته و فنّوج، بنت و دمّن مى‌باشد.
فصل چهارم، در باب «تاریخ بلوچستان و کرمان» با این که متّکى به منابع متقدّم است؛ امّا باز مى‌تواند در بررسى تاریخ این ناحیه براى پژوهشگران علاقه‌مند مفید فایده باشد.
مؤلّف براى روشن شدن مطلب در حاشیه نسخه به معنى واژه‌ها و تلفّظ صحیح اسامى دهات پرداخته و در متن اثر نیز تا جایى که مى‌توانسته وجه تسمیه نام مکان‌ها را بیان کرده است.
مؤلّف به دلیل مشغله‌هاى روزمرّه از بازخوانى مجدّد متن بازمانده، از این‌رو افتادگى‌ها و اشتباهاتى در متن وارد شده است که خود نیز به این مطلب اشاره کرده مى‌نویسد: «این ضعیف عنیف از غلبه هجوم و کثرت غموم، خداوند گواه است همان مسوّده اوّل را مرور نکردم که جرح و تعدیل شود، از ملاحظه‌کنندگان عذر مى‌خواهم». به واقع، اگر مؤلّف فرصت و حوصله بازخوانى را مى‌داشت به یقین آن چند اشتباه جزئى نیز رفع مى‌گردید.
وضعیت
مبناى تصحیح کتاب نسخه موجود در انجمن آثار و مفاخر فرهنگى بوده است. کلیّه یادداشت‌هاى مؤلّف در حاشیه کتاب به پاورقى منتقل شده است و براى اینکه با یادداشت‌هاى افزوده شده مصحح خلط نگردد، توضیحاتى که کلمه اوّل آن با قلم سیاه درج شده از آن مؤلّف و افزوده‌هاى با قلم نازک از آن مصحح است. مؤلّف در برخى موارد به کتاب‌هاى تاریخى و جغرافیایى استناد کرده که در پاورقى شماره صفحات این منابع مشخّص شده است. در بخش تعلیقات آنچه به نظر مترجم براى فهم مطلب مفید فایده بوده آورده شده واژه‌نامه‌اى نیز تهیّه شده که به همراه واژه‌هاى تعریف شده از طرف مؤلّف، به این بخش اضافه شده است. فهرست مطالب در ابتدا و فهارس اعلام و مکان‌ها و کتابنامه در انتهاى کتاب آمده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.