جبلی، عبدالواسع بن عبدالجامع
عبدالواسع بن عبدالجامع جَبَلی، مشهور به عبدالواسع جبلی (متوفی 555ق) از شاعران بزرگ پارسی‌گوی و تازی‌گوی ایران در نیمه اول قرن ششم و از بنیانگذاران سبک نو شعر فارسی در آن قرن است.
| جبلی، عبد الواسع بن عبد الجامع | |
|---|---|
 | |
| نام‌های دیگر | عبدالواسع جبلی |
| لقب | بدیع‌الزمان فریدالدین ابوالفضائل |
| نام پدر | عبدالجامع |
| ولادت | نیمه اول قرن ششم |
| اطلاعات علمی | |
| علایق پژوهشی | از بنیانگذاران سبک نو شعر فارسی |
| برخی آثار | دیوان عبدالواسع جبلی |
نام و نسب
لقب، نام و نسب او را ابن فوطی «بدیع‌الزمان فریدالدین ابوالفضائل عبدالواسع بن عبدالجامع جبلی هروی ادیب» نوشته است که این درست‌ترین ضبط اسم، کنیه، لقب و نسب اوست[۱].
وی از سادات هاشمی و از خاندان قدیم بود که در دیوان خود، به شرف نسب خویش، اشاراتی کرده و آن را وسیله مباعات و ذریعه استعانت از یاران قرار داده است:
| ز خاندان قدیمم من و شما دانید | که واجب است مراعات خاندان قدیم [۲] |
تحصیلات
وی با حرارت، سرگرم فراگرفتن علوم ادبیه و تحصیل ادب تازی و پارسی بوده و استادی و مهارتش در نثر و نظم این هردو زبان و کثرت اطلاعش از زبان فارسی و عربی و فرهنگ اسلامی، تحصیلات ممتد او را در بدایت حال، مسلم می‌دارد[۳].
احوالات شخصی
از چگونگی زندگانی و احوال وی، اطلاع بیشتری در دست نداریم و از دیوانش نیز جز روابطی که با ممدوحان خود داشته، نمی‌توان در این باب استفاده کرد. در بعضی از اشعار او مانند قصیده‌های شماره 2، 34 و 95 اشاراتی به پاره‌ای از حوادث و کیفیت زندگانی او دیده می‌شود[۴].
ممدوحان
برخی از ممدوحان وی، عبارتند از:
- یمین‌الدوله امین الملک، شهاب‌الدین طغرل تکین قماروی؛
- ابوالمظفر حسام‌الدین علاءالملک شمس‌المعالی امیراسماعیل بن محمد گلیکی؛
- ابوالمعالی عبدالصمد وزیر؛
- امیراجل اختیارالدین جوهر خادم؛
- شهاب‌الدین ابوالفتح محمد[۵].
آثار
دیوان اشعار او، به همت ذبیح‌الله صفا، منتشر شده است. قدرت بیان عبدالواسع در اشعار خود، به مرتبه بلندی، مرهون کثرت اطلاع او از دو زبان پارسی و تازی است. وی مخصوصا برای استفاده از مفردات و ترکیبات تازی، حد و قیدی نمی‌شناسد و هرچه بتواند و به میزانی که بخواهد، واژه‌های عربی، به‌کار می‌برد. گاه مبالغه وی در این راه، به جایی می‌رسد که خود نیز متوجه این افراط می‌شود. همین افراط و مبالغه‌گویی را که وی در ایراد مفردات تازی دارد، در مورد مرکبات آن زبان نیز، به‌کار می‌برد. ترکیبات تازی که عبدالواسع در اشعار خود دارد، فراوان و همگی مایه زیان زبان فارسی است و از غالب آنها، احتراز میسر بود[۶].
پانویس
منابع مقاله
جبلی، عبدالواسع، «دیوان عبدالواسع جبلی»، به اهتمام و تصحیح ذبیح‌الله صفا، تهران، امیرکبیر، چاپ چهارم، 1378.