تنبیه النائمین
تنبیه النائمین نوشته سلطان محمد بیدختی گنابادی(1327- 1427ق) مشهور به سلطان علیشاه است و در موضوع خواب به نگارش درآمده و به مناسبت صدمین سالگرد درگذشت نویسنده منتشر شده است. در ضمیمه اثر «رساله‌ی خواب مغناطیسی» نوشته سلطان حسین تنابنده گنابادی (متولد 1332ق) مشهور به رضا علیشاه آمده است.
| تنبیه النائمین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سلطان علیشاه، سلطان محمد بن حیدر (نویسنده) |
| ناشر | حقیقت |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1385ش. |
| چاپ | چاپ یکم |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ف2س8 / 1108 BF |
نویسنده، تنبیه النائمین را برای اثبات عوالم غیر مادی و تجرد و بقاء روح از راه خواب به درخواست یک از مریدان خود به و به اختصار به نگارش درآورده است. [۱] و مطالب آن را در یک مقدمه و دو متمم و چهارده باب تنظیم نموده است. [۲] مقدمه کتاب به حقیقت خواب وبیان کیفیت آن و رؤیای صادق و کاذب اختصاص یافته است در مباحثی تکیملی به بیان کیفیت استدلال به مقدمات و آیات و همچنین فواید خواب پرداخته است. بیان دلالت خواب، بیان بودن خواب، رؤیای صادقه و دلالت آن بر عالم دیگر و بر تجرد خیال و قوای باطنیه خیال، و همچنین دلالت آن بر صحت نبوات و رسالات و صدق گفتار انبیا و اولیا، و صحت عبادات و ریاضیات، وجود بدن مثالی، رابطه میان خواب و وحی، بیان جواز عذاب قبر و برزخ، بهشت صوری و دوزخ صوری عمده‌ی مطالب این اثر را شامل می‌شود.
وی در این 14 باب، انواع دلالاتی را که می‌توان از رؤیای صادقه استفاده کرد، بیان کرده است؛ به‌طوری‌که اصول اعتقادی مانند وجود خداوند و اثبات صفات او و همچنین نبوت و معاد را می‌توان از خواب و رؤیای صادقه استنباط کرد. از دیدگاه وی رؤیای صادقه در مرحله اول، دلیل بر وجود خداوند قدیر و حکیم است؛ به‌طوری‌که زوال اراده و اختیار و شعور که در هنگام خواب عارض می‌شود، دلیل بر این است که این شعور و اختیار و اراده از مبدأ دیگری غیر از جان انسان بر انسان عارض می‌شود[۳].
خواب، نمونه کوچک مرگ و رؤیای صادقه، شاهدی بر حشر و رجعت و ثواب و عقاب و بهشت و جهنم است و همچنین دال بر وجود عالم دیگری ورای این عالم است که مجرد از ماده است و صور موجودات این عالم در آن ثبت است، چه گذشته و چه آینده[۴].
از بعد انسان‌شناسی هم رؤیای صادقه دلالت بر تجرد خیال، وجود بدن مثالی و باقی ماندن روح انسانی با قوای خیالی خود بعد از فساد بدن، آثار ریاضات و عبادات و مجاهدات بر تربیت و رشد انسان و صحت نبوت و رسالت و حقیقت وحی می‌تواند داشته باشد[۵].
از دیدگاه مؤلف، تنعم و تألم در خواب، بدون اینکه جسم از آن مطلع باشد، می‌تواند دلیل بر معذب شدن یا تنعم در عالم قبر و برزخ باشد. همچنین می‌تواند دلیل بر وجود بهشت و دوزخ صوری (مثالی) باشد[۶].
مطالب مؤلف به‌حسب اقتضا، مستند به آیات و روایات و اشعار عربی و فارسی است و وی از آنها، در تأیید مطالب خود استفاده کرده است.
در ادامه اثر رساله خواب مغناطیسی قرار دارد که نویسنده آن را به درخواست پدر خود و به عنوان متممی برای مباحث کتاب تنبیه النائمین در نظر داشته است. [۷] نویسنده در مباحثی مختصر به مغناطیس، خواب، خواب مصنوعی، راه‌های خواب مغناطیسی، مقایسه خواب طبیعی و مغناطیسی، رؤیا، رؤیا در خواب مصنوعی و نظر عرفانی به خواب مصنوعی پرداخته است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن.