تنبيه النائم الغمر على مواسم العمر
تنبيه النائم الغمر على مواسم العمر، نوشته محدث، مورخ، متکلم و فقیه حنبلی قرن ششم قمری، عبدالرحمن بن جوزی (510-597ق)، کتابی موعظه‌ای است که مراحل پنج‌گانه زندگی و رشد انسان را از نظر تربیتی - اخلاقی توضیح می‌دهد و برای هر مرحله، سفارش‌هایی دارد.
| تنبيه النائم الغمر على مواسم العمر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی (نويسنده) |
| ناشر | دار الصحابة للتراث |
| مکان نشر | مصر - طنطا |
| سال نشر | 1411ق - 1991م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | الف2ت9 226/2 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
- نویسنده با ستودن خدای متعال که حیات انسانی را «مرحله‌مرحله» قرار داده، افزوده است: این مراحل برای رسیدن به آرزوها و از بین بردن نقص‌ها است و... انسان با همین عمر کوتاه می‌تواند جاودانگی دائم در بهشت و بقای بی‌پایان، مثل ماندگاری رحمان را برای خودش بخرد و کسی که کوتاهی کند، زیان بیند. پس عاقل باید قدر عمرش را بداند و برای آینده‌اش نیک بنگرد و فرصت‌هایش را غنیمت بشمارد[۱].
- محقق کتاب، محمدابراهیم سنبل، این کتاب را اثری یگانه در موضوعی مهمّ برای همه مسلمین، بلکه همه بشریت، یعنی تربیت و مراعات مراحل رشد انسان می‌شمارد و طبقه‌بندی پنج‌گانه آن را نشانه معرفت عمیق به نفس آدمی می‌داند[۲].
ساختار و محتوا
کتاب مختصر حاضر، به‌ترتیب دوره‌های گوناگون زندگی انسان، 5 باب دارد:
- ایام کودکی (از ولادت تا 15 سالگی).
- دوره جوانی (از بلوغ تا پایان جوانی؛ یعنی تا 35 سالگی).
- دوران میان‌سالی (کهولت: از 35 سالگی تا 50 سالگی).
- ایام پختگی و کهن‌سالی (شیخوخت: از 50 سالگی تا پایان 70 سالگی).
- روزگار پیری و فرتوتی (هرم: از 70 سالگی تا پایان زندگی).
نمونه مباحث
- مراحل پنج‌گانه زندگی که گفته شد، شاید کمیت و سال‌های هرکدام، کم و زیاد شود و به‌عنوان مثال، شخصی زودتر به پختگی رسد و دیگری، دیرتر[۳].
- دوره اول، بیشترش متعلق به والدین است که به تعلیم و تربیت فرزندشان بپردازند و آنان را به کارهایی وادارند که مصلحتشان در آن است و شایسته است که پدر و مادر در این هنگام از ادب‌آموزی سستی نورزند؛ زیرا آموزش در کودکی همانند کند‌ه‌کاری بر سنگ، ماندگار است و امام علی(ع) در مورد آیه «يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكمْ وَ أَهْلِيكمْ نَارًا» (تحریم: 6)، گفت: یعنی به اهل خود، علم و ادب بیاموزید[۴].
- دوران دوم - که از آغاز بلوغ تا پایان جوانی است – بزرگ‌تر روزگاری است که در آن جهاد با نفس و هوا و هوس و غلبه بر شیطان، واقع می‌شود و با پاسداشت این زمانه می‌توان به قرب الهی رسید و با کوتاهی در آن، زیانی بزرگ پدیدار گردد و البته صابران در برابر گناهان - همانند حضرت یوسف(ع) - ستایش شوند[۵].
- کسی که شرافت و ارزش زندگی را دریابد، هیچ لحظه‌ای از آن را هدر ندهد. پس جوان در نگهداری سرمایه زندگی‌اش بکوشد و میان‌سال به اندازه توانایی‌اش محافظت کند و سالمندِ پخته، برای رسیدن به جماعت و یارانش توشه برگیرد و پیرِ ناتوان، نیک بنگرد که شاید ناگهان آوای رحیل آید و طومار عمرش برچیده شود[۶].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.