تمهيد القواعد (تحقیق حسن‌زاده آملی)
تمهيد القواعد، نوشته صوفی قرن نهم هجری، صائن‌الدین بن ترکه اصفهانى (770-835ق)، با تصحیح و تعلیقات عارف معاصر، حسن حسن‌زاده آملی (1307-1400ش)، محور اصلی بحث، شرح و توضیح نظریه اختلافی و جنجالی «وحدت شخصی وجود» است که در نظر صوفیان، مرتبه عالی توحید شمرده می‌شود.
| تمهيد القواعد(ترکه اصفهانی، علی بن محمد) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ترکه اصفهانی، علی بن محمد (نويسنده) حسن زاده آملی، حسن (مصحح و معلق) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب التمهيد في شرح قواعد التوحيد ** تمهید القواعد ** قواعد التوحید. شرح |
| ناشر | ال‍ف. لام. م‍ی‍م |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1381ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-93307-9-8 |
| موضوع | ترکه اصفهانی، محمد بن حبیب‌الله، - 850ق. قواعد التوحید - نقد و تفسیر - تصوف - متون قدیمی تا قرن 14 - عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ت4 ق9022 1381 283/3 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
چون قبلا کتاب «تمهيد القواعد» معرفی شده، در اینجا ویژگی شرح حاضر مطرح می‌گردد.
هرچند مصحح با این نظریه عرفانی موافق است و از مدافعان آن بشمار می‌رود و از سوی دیگر از نظر روشی بیشتر به شرح و تفهیم می‌پردازد و کمتر سراغ انتقاد می‌رود، ولی بااین‌همه، در تعلیقاتی که بر این کتاب نوشته، گاه نقدهایی نیز مطرح کرده است که البته عالمانه و دقیق و با کمال مراعات اخلاق و ادب نوشته شده است؛ به‌عنوان مثال، ایشان خلط بین مفهوم و مصداق در بحث اشتراک وجود را که «ابن ترکه» گرفتارش شده، با یادکرد تناقض درونی و تبیین استدلالی نقد کرده است[۱].
شرح صائن‌الدین بن ترکه اصفهانى و تعلیقات حسن حسن‌زاده آملی هردو به زبان عربی است؛ جز آنکه مصحح و حاشیه‌نویس گاه به هردو زبان عربی و فارسی نوشته است؛ مانند توضیح معنای ذوق شهودی که افزون بر بیان این مطلب به عربی، افزوده است: «و به فارسی: ذوق چشیدن، بلکه دارا بودن است و دارایی غیر از دانایی به مفاهیم است که سیره علمای اعلام بر آن جاری است. سعی کن که علاوه بر دانایی، دارایی تحصیل کنی که «ليس للإنسان إلا ما سعی»[۲] و گاهی فقط به زبان فارسی پاورقی نوشته شده است[۳] و گاه نکته مورد نظرش را به‌صورت ترکیبی (عربی - فارسی) مطرح کرده است[۴].
مصحح و تعلیقه‌نویس از اشعار فارسی خود نیز برای توضیح مطلبش استفاده کرده است؛ مانند این ابیات:
| ما جدولی از بحر وجودیم همه | ما دفتری از غیب و شهودیم همه | |
| ما مظهر واجب‌الوجودیم همه | افسوس که در جهل غنودیم همه[۵] |
مصحح، تدریس و تصحیح کتاب حاضر و نگارش پاورقی بر آن را در قم تاریخ 20 دی 1363ش، به پایان رسانده است. او افزوده است: این دوره چهارم تدریس بود و در هر دوره حاشیه‌هایی بر این کتاب ارزشمند نوشتم تا به‌صورت فعلی رسید[۶].
منابع مقاله
متن کتاب.