تلخيص كتاب القياس
تلخيص كتاب القياس، چنان‌که از نام آن پیداست، تلخیص کتاب «القياس» از کتاب «ارگانون» یا «منطق» ارسطو است که توسط ابن رشد، تلخیص شده است. این کتاب، سومین بخش از مجموعه آثار ارسطو می‌باشد (این بخش‌ها به ترتیب عبارتند از: قاطیغوریاس (مقولات ده‌گانه)؛ بارى ارمینیاس (قضایا)؛ آنالوطیقاى اول (قیاس)؛ آنالوطیقاى دوم (برهان)؛ طوبیقا (جدل)؛ سوفسطیقا (سفسطه و مغالطه)؛ ریطوریقا (خطابه)؛ بوطیقا (شعر) و ایساغوجى).
| تلخيص كتاب القياس | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن رشد، محمد بن احمد (نویسنده)
ارسطو (نویسنده) هريدي، احمد عبدالمجيد (مصحح) قاسم، محمود محمد (محقق) بترورث، تشارلس (مصحح) |
| عنوان‌های دیگر | القياس. برگزيده |
| ناشر | الهيئة المصرية العامة للکتاب |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| چاپ | 1 |
| موضوع | فلسفه اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14
قياس منطق - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR 650 1362 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
در واقع شرحهای ابن رشد بر آثار ارسطو را می‌توان به سه دسته کلی، تقسیم کرد: شرحهای مفصل و بزرگ که «تفسیر» یا «شرح» نامیده می‌شوند، شرحهای متوسط موسوم به «تلخیص» و خلاصه‌های نوشته‌های ارسطو که «جامع» و در جمع، «جوامع» نام دارند. شیوه کار ابن رشد در «تفسیرها» چنین است که نخست پاره‌هایی از متن ارسطو را از ترجمه عربی آنها نقل می‌کند و سپس به تفسیر دقیق و ژرف آنها می‌پردازد و در این رهگذر از آنچه از تفاسیر شارحان یونانی ترجمه‌شده به عربی، در دست داشته است، بهره می‌گیرد و گاه نیز از آنها انتقاد می‌کند و سرانجام برداشت خود را از متن ارسطو توضیح می‌دهد. در خلاصه‌ها یا «جوامع» وی همیشه از سوی خود سخن می‌گوید، درحالی‌که عقاید و نظریات ارسطو را بیان می‌کند و در این رهگذر از نوشته‌های دیگر وی برای توضیح و تکمیل متن در دست، بهره می‌گیرد و از خودش نیز مطالبی بر آنها می‌افزاید[۱].
اما در شرحهای متوسط یا «تلخیصها»، که اثر حاضر نیز از جمله آنها می‌باشد، وی کلمات اول متن ارسطو را نقل و سپس بقیه مطالب را به زبان خودش شرح می‌دهد و توضیحات و نظریات شخصی و مطالبی از منابع فیلسوفان اسلامی را نیز بر آنها می‌افزاید؛ به‌گونه‌ای که اثر، به‌صورت نوشته مستقلی آشکار می‌شود که گفته‌های ارسطو و ابن رشد به هم آمیخته شده و نمی‌توان آنها را از یکدیگر تشخیص داد[۲].
کتاب به قلم محمود قاسم تحقیق و با دو مقدمه از تشارلس بترورث (مصحح) و احمد عبدالمجید هریدی (مصحح)، آغاز شده است. در مقدمه نخست، به بیان این نکته پرداخته شده است که اثر حاضر، جزء سوم از اجزای هشت‌گانه اقسام تلخیص ابن رشد از کتب منطق ارسطو می‌باشد، اما از آنجا که تلخیص «ایساغوجی» پیش از آن به چاپ رسیده، این کتاب جزء چهارم نشریه محسوب می‌شود[۳].
در مقدمه دوم، ضمن بیان این نکته که اثر حاضر، بر اساس هفت نسخه خطی، تصحیح و تحقیق شده، به توضیح نسخ کتاب، پرداخته شده است.[۴].
ابن رشد، مطالب کتاب خود را در دو مقاله، عرضه نموده است. در مقاله نخست، در ضمن سه فصل، ابتدا به بررسی انواع مقدمه، از حیث صورت و ماده پرداخته شده و سپس، عکس در مقدمات از جمله عکس در مقدمات مطلقه، مقدمات ضروریه و مقدمات ممکنه و نیز ائتلاف در قیاس و اشکال مختلف آن، مورد بحث قرار گرفته است.[۵].
مقاله دوم، دارای یازده فصل می‌باشد که موضوعات مطرح‌شده در آنها، به ترتیب عبارتند از: قیاسهایی که نتایج کلی به دنبال دارند و نتایج موجبه جزئیه نیز گاهی به آنها ملحق می‌شود و...؛ کی و چگونه امکان دارد نتیجه صادق از مقدمات کاذب برآید؛ بیان به کمک دور در اشکال مختلف؛ تفاوت میان قیاس مستقیم و قیاس خلف؛ مباحث مربوط به صناعت جدل؛ پاره‌ای از مباحث مربوط به صغزی و کبری و نتیجه؛ پاره‌ای از استدلالات که در حکم مقاییس هستند؛ انعکاسی در دو حد متقابل وجود دارد، هرکدام بر طرف مقابل خود منعکس می‌شود؛ ائتلاف دو موجبه کلیه در شکل ثانی و ثالث؛ استقراء، ضمیر و سایر قیاسات مورد استفاده در حکم قیاسهایی است که بحث آنها مطرح شد و..[۶].
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست اعلام ارسطو (مواضعی که ارسطو در آنها ذکر شده و مواضعی که به اقوال ارسطو اشاره شده است)؛ سایر اعلام؛ کتب مذکور در متن؛ مقابله فقرات تلخیص کتاب «القياس» ابن رشد با نصوص کتاب «القياس» ارسطو و مقابله فقرات مقالات تلخیص کتاب «القياس» ابن رشد با فصول مقالات کتاب «القياس» ارسطو، در انتهای کتاب آمده است.
در پاورقی‌ها علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است.[۷].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- خراسانی، شرف‌الدین، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.