تعويض الأسانيد
تعويض الأسانيد؛ تاريخه و نظريته و تطبيقاته، نوشته پژوهشگر معاصر، (ثامر عمیدی با نام کامل ثامر هاشم حبیب العمیدی)، پژوهشی ابتکاری است که تاریخ پیدایش، چگونگی و کاربردهای رجالی نظریه تعویض سند (به معنای جایگزینی سندی دیگر به‌جای سند فعلی روایت برای دستیابی به اعتبار سندی و تصحیح روایت) را تشریح و بررسی می‌کند. نویسنده در این اثر، به شکل مشروح به تبیین و نقد و ارزیابی «نظریه تعویض اسناد» - که شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر ارائه کرده - پرداخته است. کتاب بحوث حول روايات الكافي، از آثار پژوهشگر معاصر، امین ترمس عاملى و نیز کتاب دیگر ثامر عمیدی به نام (دفاع عن الكافي، دراسة نقدية مقارنة لأهم الطعون و الشبهات المثارة حول كتاب الكافي للشيخ الكليني ترجمه‌شده به فارسی به نام دفاع از کافی)، با اثر حاضر ارتباط دارد و می‌تواند در نقد و بازشناسی بهتر «نظریه تعویض اسناد» سودمند باشد.
| تعويض الأسانيد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عمیدی، ثامر (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | تاریخه و نظریته و تطبیقاته |
| سال نشر | 1435ق - 2014م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | BP ۱۱۴/ر۲،ن۶ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
نویسنده، با تأکید بر اهمیت پژوهش در مورد جایگزینی اسناد قوی به‌جای اسناد ضعیف و اینکه این بحث در 2 علم رجال و درایه شناخته‌شده نیست و این نظریه در تاریخ اندیشه مورد بررسی کافی قرار نگرفته و گسترش نیافته است، هدفش را از نگارش این اثر، توضیح و ارزیابی آن نظریه و تبیین کاربردهای رجالی آن دانسته و افزوده است:
- روش ما در این اثر، بر پایه پژوهش آزاد و مستقلّ و برخورد علمی و یکسان با اندیشوران است. ثامر عمیدی، می‌گوید: تصریح شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر را به این نظریه در کتاب او، بحوث في شرح العروة الوثقی و همچنین در تقریرات دروس اصول فقه که شاگردش، آیت‌الله سید کاظم حائری، نوشته، یافتم و در این کتاب، به بررسی گسترده آن و ریشه‌یابی تاریخی‌اش پرداختم.
- یکی از محدودیت‌های «نظریه تعویض اسناد» این است که ضعف سندی حدیث، به شکل ضروری بر ضعف متن آن حدیث، دلالت ندارد؛ زیرا گاهی اجماع یا شهرت فتوایی پشتیبان آن روایت است و تعویض سند، فایده چندانی ندارد، جز تأیید و افزودن اطمینان به صدور آن[۱].
ساختار و محتوا
کتاب حاضر از مقدمه، 3 بخش و خاتمه به‌ترتیب ذیل تشکیل شده است:
- مقدمه: (اهمیت مسئله تعویض اسناد روایات، مشکلات پژوهش درباره این مسئله، چگونگی پیدایش اندیشه نگارش کتاب حاضر و روش‌شناسی و معرفی فصل‌های آن).
- روش بررسی اسانید، قبل از تعویض آن (6 فصل).
- ریشه‌های اندیشه تعویض اسانید و تطبیقات و کاربردهای رجالی آن (3 فصل).
- توضیح و بررسی نظریه تعویض اسانید شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر (4 فصل).
- خاتمه: خلاصه و نتایج پژوهش (36 نتیجه اساسی).
- خلاصه به زبان انگلیسی.
کارنامه علمی
ثامر عمیدی، به‌عنوان مقدمه‌ای بر تبیین نظریه شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر، زندگی‌نامه و مبانی علمی و اندیشه‌های او را در زمینه علم رجال و درایه به شکل مفصل توضیح داده است[۲].
توضیح ویژه
نویسنده، تمام توان خویش را به‌کار برده تا بتواند «نظریه تعویض اسناد» را به‌خوبی تشریح کند و فواید علمی آن را توضیح دهد؛ به‌عنوان مثال، برای نشان دادن کاربردهای رجالی این نظریه، در «تعویض طریق شیخ به محمد بن علی بن محبوب» و نیز «تعویض طریق صدوق به حسن بن محبوب»، افزون بر توضیح مطلب، از نمودار نیز برای فهم بهتر این دیدگاه استفاده کرده است[۳]. ثامر عمیدی، در پاسخگویی به برخی از اشکالات واردشده به «نظریه تعویض اسناد» نیز از همین روش بهره برده و مثلا بعد از توضیح گوناگونی راه‌های شیخ طوسی به اشعری، نموداری دقیق نیز ترسیم کرده است[۴].
نمونه مطالب
- برخلاف ادعای مطرح‌شده در کتاب‌‌های سنیان، عنایت به اسناد روایات در زمان تابعین آغاز نشد، بلکه با دستور مستقیم پیامبر(ص) شروع شد و امام علی(ع) اولین کسی است که در اسلام به بیان سند در هر روایت، سفارش کرد و قبل از او هیچ یک از صحابه چنین سفارشی نکرده است[۵].
- تبدیل کردن جزء ضعیف سند در آغاز تاریخ تعویض، منحصر به اسناد شیخ طوسی بود و به‌تدریج و به سبب تلاش‌های علمی در این میدان، گسترش یافت و شامل اسانید شیخ صدوق و دیگر محدّثان نیز شد و سپس تصحیح، انواع گوناگونی یافت و راه‌های آن قبل از پیدایش «نظریه تعویض اسناد»، به حدود 20 روش رسید[۶].
- روش‌های «نظریه تعویض اسناد»، هرچند شامل برخی از قواعد علمی ثابت است، ولی خود نظریه، هنوز به مرتبه قاعده علمی در تعویض بالا نرفته است و به بررسی، نقد و تکمیل بیشتر و بلکه استدراک نیاز دارد؛ همان طور که در بسیاری از صفحات این کتاب بیان شده است[۷].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.