تطورات کلام امامیه در مدرسه بغداد
تطورات کلام امامیه در مدرسه بغداد، اثر سید علی حسینیزاده خضرآباد (معاصر)، پژوهشگر و محقق است. این کتاب، به بررسی تاریخی و تحلیلی دگرگونیهای کلام امامیه در بستر مدرسه بغداد میپردازد و جریانات فکری و متکلمان اصلی آن را از شکلگیری تا پایان دوران اوج آن مورد کنکاش قرار میدهد.
| تطورات کلام امامیه در مدرسه بغداد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حسينیزاده خضرآباد، علی (نويسنده) |
| ناشر | مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث. سازمان چاپ و نشر |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1395ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | مقالهها و خطابهها - عراق - بغداد - مقالهها و خطابهها |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ح5ت6 211/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، مشتمل است بر: سخن پژوهشکده (پژوهشکده کلام اهلبیت(ع))، سخن نویسنده، پیشگفتار و سه فصل اصلی. در انتهای کتاب، کتابنامه و نمایه اعلام آمده است.
سبک نگارش
سبک نگارش کتاب، پژوهشی و آکادمیک است که به دلیل ماهیت آن بهعنوان رساله دکترا، با دقت علمی بالایی نگاشته شده است. این اثر، دارای رویکردی تاریخی - تحلیلی است که به سیر تطور مباحث کلامی امامیه در مدرسه بغداد میپردازد. همچنین نگارش آن، مقایسهای و مستند است و به مقایسه دیدگاههای مختلف متکلمان امامیه و سایر فرق کلامی میپردازد[۱].
گزارش محتوا
پیشگفتار: این بخش، اهمیت مطالعه سیر تاریخی اندیشه و هویت شیعه را، بهخصوص در مواجهه با چالشهای فکری، تبیین میکند. نویسنده، بر ضرورت پژوهشی جامع در کلام امامیه با رویکرد تاریخی - تحلیلی تأکید دارد. هدف این پژوهش، روشن ساختن تحولات کلام امامیه در مدرسه بغداد و مشخصات آن از طریق بررسی متکلمان، آثار و جریانهای فکری است[۲].
فصل اول (کلیات و مقدمات): این فصل، با "درآمد" آغاز میشود که به انتقال کلام از مدرسه کوفه به بغداد و شکلگیری رویکردهای جدید کلامی اشاره دارد. سپس در بخش "مفاهیم"، به تعریف واژگان کلیدی چون "تطور" (مقصود، تحول و تغییر دیدگاه امامیه در پنج سده نخست است)، "کلام امامیه"، "مدرسه" (مکتب) و "جریان" (گروهی از صاحبان یک اندیشه فکری است که با حفظ ویژگیها و عناصر اصلی آن مدرسه کلامی، در برخی ویژگیهای بینشی و روشی یا گرایشی از دیگر گروههای دیگر در آن مدرسه جدا میشود)، میپردازد. در ادامه، بخش "سیر تاریخی کلام امامیه تا پایان مدرسه بغداد" و "مراحل تطور کلام اسلامی در سدههای نخستین" (مرحله "اصالت و استقلال"، "دوره پیدایش و شکلگیری"، "دوره تکوین کلام نظری" و "دوره تدوین جامع") را شرح میدهد. این بخش، تحولات کلامی را از مدرسه کوفه تا قم و بغداد، با تمرکز بر متکلمان شاخص و جریانهای فکری هر دوره، بررسی میکند. بهخصوص، جریانهای متکلمان نوبختی، شیخ مفید و سید مرتضی در مدرسه بغداد مورد تفکیک و مقایسه قرار میگیرند[۳].
فصل دوم (سیر تطور محتوای کلام امامیه در مدرسه کلامی بغداد): این فصل، به بررسی تطور مضامین و محتوای کلام امامیه در مدرسه بغداد اختصاص دارد. در بخش "شناختشناسی"، مباحثی چون معرفت خدا و نقش عقل و وحی در آن و نیز معرفت اضطراری و اکتسابی خدا مطرح میشود. بخش "خداشناسی" به اسما و صفات الهی، بداء و نسخ و عدل الهی میپردازد. در این بخش، دیدگاههای مختلف درباره وحدت صفات الهی، امکان تغییر در علم الهی (بداء) و عدل الهی در ارتباط با اختیار انسان بررسی میشود. در بخش "چیستی اعمال عباد"، مفهوم استطاعت (قدرت انسان بر انجام فعل)، رابطه افعال بندگان با خدا و آلام اطفال (رنج کودکان) از منظر متکلمان امامی مورد بحث قرار میگیرد. بخش "انسانشناسی"، شامل مباحث حیات پیشین (پیش از خلقت جسمانی) و چیستی انسان است و دیدگاههای مختلف در مورد ماهیت روح و جسم انسان بررسی میشود. "راهنماشناسی"، از مباحث مهم این فصل است که به نبوت (ضرورت و عصمت انبیا)، امامت (ضرورت، عصمت و علم ائمه)، قرآن (عدم تحریف و خلقت آن)، معجزات، نزول وحی و مقام تشریع میپردازد. دیدگاههای متکلمان امامی درباره نبوت، امامت و خصوصیات ائمه بهتفصیل ارائه میشود. نهایتاً بخش "معادشناسی"، به موضوعاتی چون وعید، احباط، معرفت و طاعت کفار، میپردازد. در "جهانشناسی"، حرکت و سکون عالم، بقای جواهر، طبایع اربعه و مکان بررسی میشود [۴].
فصل سوم (تحلیل و تبیین تطور کلام امامیه در بغداد): این فصل، به تحلیل و تبیین عمیقتر تحولات کلام امامیه در بغداد میپردازد. در بخش "عوامل و زمینههای واگرایی متکلمان امامی بغداد از کلام دوران حضور"، به عواملی نظیر تفاوتهای جغرافیایی و فرهنگی بین کوفه و بغداد، تأثیر جریان اهل حدیث و تعامل با معتزله در شکلگیری اندیشههای کلامی متکلمان امامی بغداد اشاره میشود. این بخش، اختلافات فکری و روششناختی بین متکلمان را بررسی میکند. مباحث مرتبط با "حاکمیت سیاسی" و "مناسبات امامیه و معتزله" نیز در این فصل جای میگیرند[۵].
نهایتاً بخش "جمعبندی" و "خاتمه"، خلاصهای از یافتهها و نتایج کلی پژوهش درباره سیر تطور کلام امامیه در مدرسه بغداد را ارائه میدهد[۶].
پانویس
منابع مقاله
پیشگفتار و متن کتاب.