تزكية النفس
تزكية النفس، تأليف سيد كاظم حسینى حائرى، به زبان عربى و مشتمل بر مباحثى پيرامون تزكيه نفس است.
| تزکية النفس | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حسینی حائری، کاظم (نویسنده) |
| ناشر | دار البشير |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1385 ش |
| چاپ | 3 |
| شابک | 964-8373-22-1 |
| موضوع | اخلاق اسلامی خود سازی (اسلام) |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 250 /ح5ت4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و متن است. متن كتاب در چهار حلقه بيان شده است.
حلقه اول، مشتمل بر پنج امر مى‌باشد كه تحت عنوان «نقطه» شرح و توضيح داده شده است.
حلقه دوم، در پنج امر ذكر شده است.
حلقه سوم، مفصل‌ترين حلقه كتاب است كه شامل سى و يك فصل است.
حلقه چهارم، بسيار مختصر و در دو مبحث بيان شده است.
مؤلف، در بيان مطالب از آيات قرآنى، روايات، حكايات و اشعار عربى و فارسى استفاده نموده است. آيات و روايات را كامل ذكر نموده و شرح و توضيح داده است.
گزارش محتوا
مؤلف، در مقدمه‌اى بسيار مختصر كه آن را با آياتى از سوره شمس آغاز مى‌كند، علوم اسلامى را شمشيرى دو دم مى‌داند كه اگر كسى با تزكيه نفس به سراغ آنها رود، سود مى‌برد و الا زيان مى‌بيند. وى سپس به بيان طرح كلى مباحث كتاب مى‌پردازد.
كتاب را مى‌توان يكى از كتب اخلاقى بسيار مفيد دانست كه از مباحث علمى و عملى پيرامون تزكيه نفس سخن مى‌گويد و با شيوه و اسلوبى خاص و بسيار منظم و دقيق، مطالب را مورد بررسى قرار مى‌دهد و چنان‌كه بيان شد در چهار حلقه بيان مى‌گردد.
براى آشنايى با مطالب و مباحث كتاب، مختصرى از حلقات آن مورد بررسى قرار مى‌گيرد:
حلقه اول كتاب، مشتمل بر مباحث علمى پيرامون تزكيه نفس است و اولين مطلب آن در مورد مقياس حسن و قبح يا فضيلت و رذيلت است. مؤلف، حسن و قبح را از ديدگاه‌هاى مختلف مورد بررسى و توضيح قرار مى‌دهد. مقياس‌هايى كه وى بيان مى‌نمايد عبارت است از:
- عرف يا بناى عقلاء؛
- قانون؛
- دين يا وحى؛
- مصلحت و مفسده يا لذت و درد يا كمال و نقص يا سعادت و شقاوت يا نفى و ضرر؛
- عواطف؛
- عقل؛
- نظريه اوساط يا وسط عادل؛
- حسن عدل و قبح ظلم.
مؤلف، در اين حلقه، حقيقت وجوب و استحباب يا حرمت و كراهت را در منطق عقل عملى شرح مى‌دهد و همچنين در مورد مسئله مهم جبر و اختيار و مقصود از رابطه بين خالق و مخلوق، سخن مى‌گويد.
حلقه دوم، شامل مباحث عملى تزكيه نفس است. اين حلقه، با يك مدخل آغاز مى‌گردد. مؤلف در مدخل چنين مى‌گويد:
«عمل در راه تزكيه نفس و كسب تقوا، براى هر انسان مؤمن تا پايان عمر لازم و ضرورى است و هيچ‌كس از مجاهدت نفس و طلب تقوا بى‌نياز نمى‌گردد، چون اولا كمال، نامتناهى است؛ ثانيا، توقف در مرحله معينى از تزكيه، موجب عقب‌گرد است».
يكى از مباحث بسيار مهمى كه در اين حلقه بيان مى‌شود، ضرورت تدبر در قرآن است. مؤلف، بيان مى‌كند كه قرآن، كتاب تربيت و تزكيه، شفاء نفس و داروى روح و باطن است، لذا تدبر و تفكر در اين كتاب، براى هر فرد مؤمنى ضرورى است. وى در اين مبحث، آياتى از قرآن را ذكر نموده و شرح مى‌دهد و همچنين حكاياتى را درباره تدبر در قرآن بيان مى‌نمايد.
آخرين بخش اين حلقه، مطلبى است با عنوان «ختامه مسك» كه در آن احاديثى با موضوع تزكيه نفس از امام سجاد(ع) نقل مى‌گردد. راوى اين احاديث، «شبلى» است.
حلقه سوم، درباره مباحث عملى پيرامون تزكيه نفس است كه بسيار مفصل و در سى و يك فصل بيان شده است.
از جمله مطالبى كه در اين حلقه ذكر مى‌شود، مبحث توبه و انابه است. در اين مبحث، چند امر توضيح داده مى‌شود. اين امور عبارتند از: ضرورت توبه؛ مقدمه توبه؛ اركان و شرايط توبه و توبه نصوح.
مباحث مهم ديگرى كه در اين حلقه بيان مى‌گردد، عبارت است از: محاسبه؛ تفكر و تذكر؛ خوف؛ خشوع؛ زهد؛ ورع و تقوا؛ اخلاص؛ توكل؛ تسليم؛ صبر؛ حسن خلق؛ تواضع و حب خداوند.
حلقه چهارم، دو مبحث دارد: مثبطات و محفزات.
مثبطات، عبارت است از مشكلات و موانعى كه در راه تزكيه نفس براى انسان پيش مى‌آيد و او را دلسرد مى‌كند و از طى طريق بازمى‌دارد، مانند شهوات و اميال.
محفزات، در مقابل مثبطات است و عبارت است از امورى كه انسان را در راه تزكيه نفس، تحريك و تشويق مى‌نمايد، مانند محاسبه و موازنه و تفكر در عاقبت كارها.
وضعيت كتاب
فهرست محتويات و فهرست مصادر كتاب، در پايان آن ذكر شده است. پاورقى‌ها به ذكر پاره‌اى از توضيحات و آدرس آيات و منابع روايات اختصاص يافته است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.