تذكرة المؤتسي في من حدث و نسي

تذكرة المؤتسي في من حدث و نسي، اثر جلال‌الدین سیوطی (متوفی 911ق)، رساله‌ای است کوچک و مختصر پیرامون فراموشی و نسیان در روایت که با تحقیق صبحی بدری سامرایی، منتشر شده است.

تذكرة المؤتسي فيمن حدث و نسي
پدیدآوران	سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر (نويسنده) سامرائی، صبحی (محقق)
ناشر	الدار السلفیة
مکان نشر	کویت - حولی
سال نشر	1404ق - 1984م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

سیوطی در این رساله، به موضوع نسیان و فراموشی در روایت، پرداخته است، بدین صورت که در مواردی، یک راوی ثقه، روایتی را از شیخ ثقه خویش، روایت می‌کند، اما شیخ روایت کردن خویش برای او را نفی می‌کند که این نفی خود دو صورت دارد:

1. شیخ، ناسی باشد؛ مثل اینکه بگوید: «لا أذكر» (به یاد نمی‌آورم)، یا «لا أعرف أني حدثته به» (نمی‌دانم که این حدیث را برای او روایت کرده‌ام) و یا الفاظی امثال اینها که دال بر فراموشی اوست؛ مانند: «يغلب ظني أنني ما حدثته» (گمان غالبم آن است که آن را روایت نکرده‌ام) یا «لا أعرف أنه من حديثي» (نمی‌دانم که آن از قبیل حدیث من باشد)؛ اما راوی مطمئن بوده و جزم داشته باشد که خود او برای وی روایت کرده است. این صورت، موجب رد روایت راوی از شیخ نخواهد شد.
2. شیخ، جازمانه و قاطعانه، روایت مزبور را نفی می‌کند. این صورت، موجب رد روایت راوی از شیخ می‌گردد .

سیوطی در این رساله، به جمع‌آوری مجموعا 37 حدیث از کتاب خطیب بغدادی پرداخته که در آنها، کسی حدیثی را برای دیگری گفته، سپس آن را فراموش کرده است؛ از جمله خطیب بغدادی روایتی ذکر کرده از طریق ایوب از حسن از صخر بن قدامه، از پیامبر(ص) که فرمودند: «لا يولد في الإسلام بعد مائة سنة مولود لله تعالی فيه حاجة». ایوب گوید: بعد از ملاقات صخر بن قدامه، از او درباره این حدیث پرسیدم و او با عبارت «لا أعرفه» از آن یاد کرد.

روایت دیگری را خطیب ذکر کرده از طریق یحیی بن ایوب از یحیی بن سعید از عمره بنت عبدالرحمن از عایشه که: پیامبر(ص) در رکعت اول نماز وتر، «سبح اسم ربك الأعلی» و در رکعت دوم، «قل يا أيها الكافرون» و در رکعت سوم «قل هو الله أحد» و «قل أعوذ برب الفلق» و «قل أعوذ برب الناس» را قرائت می‌فرمود. این در حالی است که خطیب از عثمان بن حکم جذامی نقل کرده است که از یحیی بن سعید، درباره حدیث عمره از عایشه پیرامون قرائت سوره‌های فوق توسط پیامبر(ص) در نماز وتر پرسیده و او آن را نشناخته (اظهار بی‌اطلاعی کرد) یا آن را انکار نموده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.