تحرير الأسفار
تحرير الأسفار، بازنويسى و تلخيص «الحكمة المتعالية في الأسفار الأربعة» ملاصدراى شيرازى است كه توسط على شيروانى صورت گرفته است. در واقع، اسفار يك دائرةالمعارف فلسفى است كه نويسنده در آن كوشيده، با مراجعه به مهمترين آثار پيشينيان و حتى معاصران خود، ميراث انديشه فلسفى بشرى را، تا آن اندازه كه به جهان اسلام راه يافته است، به شيوهاى نقادانه در نظامى فلسفى، به نام «حكمت متعاليه»، عرضه كرده و طرحى نو دراندازد.
| تحرير الأسفار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (نویسنده) شیروانی، علی (شارح) |
| عنوان‌های دیگر | الحکمه المتعاليه في الاسفار الاربعه. شرح |
| ناشر | مرکز جهانیعلوم اسلامي |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1427ق. = 1384ش. |
| چاپ | چاپ اول |
| شابک | 964-7741-60-x |
| موضوع | صدر الدين شيرازي، محمد بن ابراهيم، ??? - ????ق. الحکمه المتعاليه في الاسفار الاربعه - نقد و تفسير
حکمت متعاليه فلسفه اسلامي - متون قدیمی تا قرن 14 هستي شناسي (فلسفه اسلامي) |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | /ش9ت3 / 1088 BBR |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
از آنجا كه كتابشناسى اسفار انجام شده، در اين نوشتار به معرفى تحرير پرداخته شده است.
شيروانى در تبيين ضرورت تحرير اسفار در مقدمهاش بر كتاب به كلام آيتالله جوادى آملى - كه از بزرگترين شارحان و مدرسان حكمت متعاليه، به ويژه كتاب اسفار است - اشاره مىكند: «اسفار يك متن تدريسى نيست، بلكه كتاب مرجع است و اساساً به عنوان متن درسى نوشته نشده است» [۱].
همچنين به سخن استاد مطهرى، علامه طباطبايى، حسنزاده آملى و مصباح يزدى در موافقت و تشويق به تلخيص اين اثر اشاره كرده و ادامه مىدهد: «اين امور موجب گشت كه با جديت و اشتياق تمام، به تحرير اسفار بپردازم. ابتدا شيوهنامهاى فراهم آورده و اصول و چهارچوب كلى كار را ترسيم كردم. سپس با مشورت تنى چند از استادان بزرگوار فلسفه، كاستىهاى آن را زدوده و پس از تكميل شيوهنامه، با همراهى چند تن از پژوهشگران حكمت، كار تحرير اسفار را آغاز كردم» [۲].
وى مشكلات متن اسفار را در مقدمه برشمرده كه به اختصار بيان مىشود:
- مشكل اساسى در اين راه، حجم فراوان اسفار است. كتاب اسفار كه در گذشته در چهار جلد رحلى و اينك در نه جلد منتشر شده است، داراى حجمى حدود سه هزار و ششصد صفحه در قطع وزيرى است [۳].
- در طرح بسيارى از مسائل، ترتيب منطقى مباحث رعايت نشده است. مطالبى كه بايد در كنار هم آورده شود، از هم جدا افتاده يا فصلى كه بايد مقدم شود، مؤخر گشته است [۴].
- مشكل ديگر اسفار تكرارهاى بسيار آن است. در تحرير اسفار تلاش كردهام مطالب تكرارى را حذف كنم و صورت كامل بحث را در يك جا بياورم. براى نمونه، بحث «إن واجب الوجود، ماهيته إنيته» را كه در جلد اول و ششم آمده، به صورت كامل و با حذف مطالب تكرارى، در جلد ششم آوردهام [۵].
- مشكل ديگر كه با مشكل پيشين مرتبط است، طرح پراكنده برخى از مطالب است. گاهى يك بحث، مثلا ربط حادث به قديم در چند موضع و به طور پراكنده مطرح شده است [۶].
- ملاصدرا، در بسيارى از موارد، براى تأييد آراى خويش و فراهم ساختن بستر پذيرش آن در فضاى انكارآلود آن روزگار، به نقل عبارتهايى از پيشينيان مىپردازد. اين نقل قولها در بسيارى از موارد فقط جنبه تأييد دارد و نه تنها اصل مطلب را روشنى نمىبخشد، بلكه گاهى دشوارىهاى متن نقل شده، موجب تشويش ذهن دانشپژوه و دور شدن او از نكته اصلى بحث مىشود [۷].
- نكته ديگر، مربوط به ارزيابىهاى ملاصدرا درباره آراى ديگران، به ويژه فخر رازى است. اين كار هرچند در جاى خود مفيد و ارزشمند است، اما گستردگى و زيادهروى در آن در يك متن درسى، غير ضرورى است و گاه موجب اخلال در آموزش مىگردد [۸].
- برخى از فصلهاى اسفار دربردارنده مطلبى كه امروزه مهم و درخور توجه باشد نيست؛ براى نمونه، استاد مطهرى درباره فصل بيستونه از مرحله هفتم اسفار مىنويسد: «اين فصل، فصل مهمى نيست، بلكه فصل لازمى هم نيست» [۹].
سپس ويژگىهاى تحرير اسفار را اينگونه بيان مىكند:
- اصالت متن: در تحرير اسفار، تلاش بر حفظ متن اسفار بوده است. همه عبارتها، از خود اسفار است و اگر عبارت و يا حتى كلمهاى بر آن افزوده شده و يا تغيير يافته است، بهطور مشخص در ميان قلاب آمده است [۱۰].
- يكپارچگى و انسجام متن: در حذفها و جابهجايىها، كوشش شده تا در حد توان، انسجام متن حفظ شود و انقطاع و بريدگى در بيان مطالب پديد نيايد [۱۱].
- تغيير تبويب اسفار: ملاصدرا درصدد آن بوده كه مطالب كتاب خود را، متناظر با اسفار اربعهاى كه در سلوك عرفانى برمىشمارند، در چهار بخش ارائه كند [۱۲].
- عدم تصرف سليقهاى و غير ضرورى: علىرغم تغيير ساختار كلى اسفار، براى حفظ هرچه بيشتر اصالت متن، از هرگونه تغيير و تصرف غير ضرورى و سليقهاى پرهيز شده است؛ ازاينرو، عناوين فصلها و حتى نحوه فصلبندىها، جز در مواردى كمشمار و ضرورى، حفظ شده است [۱۳].
- تعيين جايگاه مطالب كتاب در متن اصلى: اگر تحرير اسفار، متنى درسى براى آموختن فلسفه - در سطح عالى - محسوب شود، خود اسفار همراه با همه شروح و تعليقات آن، از مهمترين منابع اين درس خواهد بود؛ ازاينرو، براى آنكه خواننده تحرير اسفار بتواند بهآسانى به اسفار و شرحها و تعليقههاى آن مراجعه كند، جايگاه مطالب تحرير اسفار، در اسفار نشان داده شده است؛ بهگونهاى كه خواننده با گشودن هر صفحه از تحرير اسفار، در نگاه اول مىتواند محل آن صفحه را در متن اصلى اسفار بيابد و با صرف كمترين وقت بدان مراجعه كند [۱۴].
- تعيين موارد حذفشده: در گزينش مطالب اسفار براى تحرير اسفار، هر جا كه حذفى صورت گرفته، با علامت «×» مشخص شده است [۱۵].
- استخراج منابع: در اين تحرير - با استفاده از شروح و تعليقات و نيز چاپ جديد اسفار و با مراجعه مستقيم به منابع - اهتمام بر آن بوده كه در حد امكان، منابع و نشانى دقيق مطالب نقلشده در پاورقىها مشخص شود [۱۶].
- پس از پارهاى تأملات و نيز مشورت با اساتيد فن، سرانجام، به علل متعددى، بهتر آن ديدم كه به ذكر تعليقات علامه طباطبايى - رحمهاللّه - بسنده كنم و هر جا ايشان بر مطالبى از اسفار كه براى تحرير اسفار انتخاب شده، تعليقهاى نگاشتهاند، آن تعليقه را بياورم. از قضا، حدود هشتاد درصد از تعليقات ايشان بر همان بخشهايى از اسفار نگاشته شده كه در تحرير آمده است [۱۷].
فهرست مطالب هر جلد در ابتداى آن و مصادر، فهارس آيات، روايات، اعلام، كتب و رسائل و اشعار در انتهاى جلد سوم كتاب آمده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.