تاریخ تحولات و کیفیت بیان فقه
تاریخ تحولات و کیفیت بیان فقه، اثر محمدابراهیم جناتی (متولد: 1311ش)، در بررسی تاریخ تحولات فقه اسلامی و سیر تکاملی آن در بستر زمان و مکان که نقش تحول شرایط در فرایند اجتهاد را مورد تأکید قرار میدهد.
| تاریخ تحولات و کیفیت بیان فقه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جناتی، محمدابراهیم (نويسنده) مؤسسه فرهنگی اجتهاد (سایر) |
| ناشر | انصاريان |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1389ش - 1431ق - 2010م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-219-149-9 |
| موضوع | فقه - تاریخ |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ج9ت2 148 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب در قالب یک تمهید مبنایی (مقدمه)، یک پیشگفتار (شامل مباحث اجتهادی) و دو مقام اصلی تنظیم شده است که در مقام اول به سیر تطور فقه در بستر زمان و در مقام دوم به سیر تطور فقه اهلسنت پرداخته است.
سبک نگارش
نویسنده در بحثهای خود، مبانی فقهی و اصولی را بهتفصیل و با عمق علمی موردبررسی قرار میدهد و به بیان دیدگاههای گوناگون میپردازد[۱]. وی در این کتاب، به مقایسه دیدگاههای فقهی میان فقه سنتی و فقه پویا پرداخته و همچنین آرای مختلف فقها، بهویژه دیدگاههای شیعه و اهلسنت را نقد و بررسی کرده و نظر خویش را بیان نموده است[۲].
گزارش محتوا
تمهید به شرح مباحث مبنایی مرتبط با تعریف و مفهوم فقه و ضرورت تحول آن میپردازد. محتوای تمهید شامل تعریف واژه فقه در لغت و اصطلاح (فقه مطلق و فقه خاص) است. همچنین به تأکید قرآن و سنت بر تفقه در دین و تفاوت میان فقه سنتی و فقه پویا اشاره میکند و دیدگاههای مختلف فقها در مورد تأثیر تحول زمان و شرایط بر احکام شرعی را بررسی و نقد مینماید[۳].
پیشگفتار به طور اختصاصی به مبحث اجتهاد و تحولات آن در فقه شیعه اختصاص دارد. این بخش، پیدایش و تحول علمی فقه اجتهادی، عوامل رکود فقه استنباطی (مانند جمود فکری، مصلحتاندیشی شخصی و اخباریگری) و پیامدهای آن را شرح میدهد. همچنین بر لزوم پذیرش فقه پویا تأکید کرده و ویژگیهای اجتهاد مطلوب را برای پاسخگویی به مسائل جدید جامعه (اقتصادی، سیاسی و حکومتی) بیان میکند[۴].
مقام اول: در بخش اول، سیر تطور فقه شیعه در بستر زمان این بخش، تحولات فقه شیعه را در نُه مرحله زمانی از آغاز تشریع در عهد پیامبر(ص) تا دوران معاصر بررسی میکند. مراحل اولیه شامل مرحله تشریع (جمع و تدوین احکام) و مرحله تبیین و تدوین فقه توسط ائمه(ع) و اصحابشان است. مراحل بعدی به دورههای دستهبندی مسائل فقهی، گسترش مسائل و استدلال، و دوران شکوفایی (مانند عصر شیخ انصاری) میپردازد که در آن فقه شیعه به اوج دقت و نظاممندی میرسد. در این بخش، تلاشها و اقدامات فقهای بزرگ شیعه در هر دوره و چگونگی تحول ابزارهای استنباطی آنان تشریح شده است[۵].
در بخش دوم، به بحث پیرامون سیر تطور فقه اهلسنت پرداخته شده و مراحل این سیر، از اوان شکوفایی و تکامل تا پیدایش مکاتب گوناگون در دوران عباسیان و معرفی فقهای مشهور اهلسنت، تا آغاز ایستایی فقه اجتهادی اهلسنت و علت پیدایش رکود برای فقه، موردبحث قرار گرفته است[۶].
در بخش سوم، چگونگی پیوند فقه با واقعیات زندگی انسان، تبیین گردیده[۷] و در بخش چهارم، جایگاه اجتهاد در مبانی فقهی، مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است[۸]. در بخش پنجم نیز نمونههایی از مسائل فقهی بر اساس مبانی، در احکام وضو و تیمم، در اختیار خواننده قرار گرفته است[۹].
مقام دوم: سیر تطور کیفیت بیان فقه شیعه در بستر زمان: نویسنده در پی بررسیهای مختلف درباره کیفیت بیان فقه در مراحل گوناگون، به این نتیجه رسیده است که از آغاز اسلام تاکنون، میتوان زمان را به شش مرحله تقسیم نمود که فقه در هر دوره، به شیوهای خاص بیان میشده است. وی در مقام دوم، به تشریح این شش دوره پرداخته است که به ترتیب عبارتاند از:
- زمان رسول اکرم(ص)، از بعثت تا رحلت؛
- از زمان امام علی(ع) تا عصر شیخ طوسی؛
- از زمان شیخ طوسی تا زمان شیخ بهایی؛
- از زمان شیخ بهایی تا عصر شیخ انصاری؛
- از عصر شیخ انصاری تا زمان میرزا محمدتقی شیرازی و سید کاظم یزدی؛
- از زمان شیرازی و یزدی تا عصر حاضر؛
نویسنده در این بخش از کتاب، به دنبال آن است تا ادوار فوق را موردبررسی و تحقیق قرار داده و موارد اختلاف هر دوره با دوره دیگر را ذکر نماید[۱۰].
در پایان کتاب، نقدهایی بر برخی از مطالب ذکر شده در کتاب مطرح گردیده و به آنها، پاسخ داده شده است[۱۱].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.