بلوچستان در دانشنامه ایرانیکا
بلوچستان در دانشنامه ایرانیکا تألیف برایان اسپونر و دیگران؛ مترجم عبدالغفور جهاندیده و دیگران، این کتاب دربرگیرنده مقالات دانشنامه ایرانیکا درباره بلوچستان است و به موضوعاتی متنوع شامل تاریخ، جغرافیا، زبان، ادبیات و هنر مردمان بلوچ می‌پردازد. ایرانیکا معتبرترین و جامع ترین مرجع پژوهش درباره تاریخ و فرهنگ ایران پیش و پس از اسلام به زبان انگلیسی است.
| بلوچستان در دانشنامه ایرانیکا | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اسپونر، برایان (نویسنده) جهاندیده، عبدالغفور (مترجم) |
| ناشر | انتشارات پل فیروزه |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۳۹۸ش |
| شابک | 978622962054 |
| موضوع | بلوچستان,بلوچستان -- تاریخ |
| کد کنگره | DSR۲۰۲۹/ی۸۳/ب۸ |
گزارش کتاب
دانشنامه‌ی ایرانیکا معتبرترین و جامع ترین مرجع پژوهش درباره‌ی تاریخ و فرهنگ ایران پیش و پس از اسلام به زبان انگلیسی است و نه تنها نمونه و نظیری در میان پژوهش‌های ایران‌شناسی ندارد، بلکه پیرامون فرهنگ و تاریخ سرزمین‌های غرب آسیا نیز اثری مشابه آن منتشر نشده است.
ارجاعات روشمند با رعایت تقدم و تأخر نقل قول‌ها و بر اساس اهمیت منابع، در کنار کتاب‌شناسی دقیق و مستند هر مدخل، دانشنامه‌ی ایرانیکا را به منبعی ارزشمند و در عین حال بی طرف در مطالعات ایران‌شناسی بدل کرده است. اهمیت دیگر ایرانیکا در نگاه فراگیر به مفهوم فرهنگ ایرانی است که سپهر اندیشه و خرد ایرانی را در گستره‌ی تاریخی و جغرافیایی بسیار وسیعی جست و جو و بازخوانی می‌کند و ویژگی بارز تمدن ایران را، علاوه بر ادوار باشکوه تاریخ این سرزمین، در پرتو تنوع فرهنگی و قومی ایران نیز می‌بیند. رویکردی که نتیجه‌ی نگاه علمی، عمیق و بی طرف پایه گذار دانشنامه‌ی ایرانیکا، دکتر احسان یارشاطر (1399-1299) و همکاران او بوده است.
تنوع دیدگاه‌ها و رویکردهای متفاوت پژوهندگان و نویسندگان این دانشنامه بر اهمیت مداخل ایرانیکا افزوده است. به طوری که می‌توان پاره‌ای از مداخل مربوط به یک موضوع را کنار یکدیگر آورد و منبعی متنوع و در عین حال منسجم از آن موضوع فراهم کرد. تاکنون ترجمه‌ی این دانشنامه‌ی سترگ به زبان فارسی با همین رویکرد صورت گرفته و مجموعه‌ای از مداخل آن به شکل موضوعی به فارسی برگردانده شده است. کمبود منابع در مطالعات اقوام ایرانی به طور کلی و فقدان آن در مطالعات فرهنگی قوم بلوچ به طور خاص، انگیزه‌ی اصلی گردآوری و ترجمه‌ی مداخل بلوچستان از دانشنامه‌ی ایرانیکا بوده است.
ترجمه‌ی مقالات این کتاب توسط متخصصان گرایش‌های مختلف انجام شده است تا برگردان فارسی آن‌ها دقیق و فنی باشد؛ در عین حال مقالاتی مستقل حاوی اطلاعاتی تازه درباره‌ی هر بخش، توسط مترجمان متخصص نوشته شده تا ترجمه‌ی متن مقالات ایرانیکا به فارسی، محتوایی افزون بر متن انگلیسی داشته باشد.
مدخل جغرافیا، تاریخ و قوم نگاری نوشته‌ی برایان اسپونر، انسان شناس و ایران شناس بریتانیایی است. این مقاله‌ی بلند گرچه در روایت وقایع تاریخی معاصر بلوچستان، به خصوص در توصیف نقش بریتانیا درمناقشات آن منطقه، بی طرف نیست و در شرح وقایع ممنجر به ایجاد منطقه‌ی حایل توسط بریتانیا و تحمیل قرارداد گلدسمیت به ایران و تجزیه‌ی بلوچستان، موضعی تقلیل گرا دارد، با این حال یکی زا خواندنی‌ترین مداخل ایرانیکا درباره‌ی بلوچستان است. اسپونر تا دهه‌ی شصت میلادی پژوهشگر انجمن بریتانیایی مطالعات فارسی و مدرس دانشگاه آکسفورد بود و پس از آن به گروه انسان‌شناسی فرهنگی دانشگاه آکسفورد بود و پس از آن به گروه انسان‌شناسی فرهنگی دانشگاه پنسیلوانیا پیوست. او از متخصصان برجسته‌ی ایران‌شناسی و مطالعات خاورمیانه در نیم قرن گذشته است.
جیم گری شفر، باستان شناس آمریکایی و متخصص برجسته‌ی باستان‌شناسی آسیای جنوب شرقی، نویسنده‌ی مدخل باستان‌شناسی بلوچستان است. این مدخل به اطلاعات موجود درباره‌ی کاوش‌های باستان‌شناسی تا پیش از سال 1979 محدود می ماند. دکتر سید منصور سید سجادی، باستان‌شناسی برجسته‌ی ایرانی، این کاستی را برطرف ساخته و علاوه بر ترجمه‌ی این مدخل، گزارشی از کاوش‌های باستان‌شناسی بلوچستان از سال 1979 تا کنون را نیز در یادداشتی جداگانه شرح داده است. وی محقق بازنشسته‌ی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و عضو مؤسسه‌ی مطالعاتی شرق میانه و شرق دور در ایتالیا است.
ژوزف الفنبین، استاد فقید مطالعات ایران در دانشگاه ماینز آلمان، تویسنده‌ی دو مدخل مهم «زبان و ادبیات» و «شعر بلوچی» است. او که متخصص زبان بلوچی بود، در مدخل نخست، ضمن بررسی تاریخی و پراکندگی قلمرو زبان بلوچی، به موضوعات آواشناسی، صرف و نحو، دایره‌ی واژگان و گویش‌های این زبان می‌پردازد. همچنین در بخش ادبیات این مدخل، شرحی از منظومه‌های بلوچی ارائه می‌دهد. این منظومه‌ها دربرگیرنده‌ی تاریخ و فرهنگ بلوچستان و یکی از منابع مهم بررسی‌های تاریخی و فرهنگی قوم بلوچ است.
در میان نویسندگان مداخل بلوچستان در دانشنامه‌ی ایرانیکا، نام چند ایرانی نیز به چشم می‌خورد. مدخل موسیقی نوشته‌ی دکتر محمدتقی مسعودیه (1377-1306)، استاد فقید موسیقی شناسی دانشگاه تهران، حاوی اطلاعاتی کلی از موسیقی بلوچستان است و از آنجا که تاریخ نگارش آن به اواخر دهه‌ی نود میلادی می‌رسد، اطلاعاتی درباره‌ی مطالعات سه دهه‌ی اخیر موسیقی بلوچستان ارائه نمی دهد. علاوه بر این اطلاعات موجود در این مدخل محدود به بلوچستان ایران است. ایران علاء فیروز و مهرمنیر جهانبانی از دیگر نویسندگان ایرانی مداخل بلوچستان در دانشنامه‌ی ایرانیکا، مدخل پوشاک بلوچ در ایران را نوشته‌اند.
مدخل دیگری نیز در دانشنامه‌ی ایرانیکا به بررسی لباس بلوچی و پراکندگی جغرافیایی آن خارج از مرزهای ایران اختصاص دارد. مدخل فرش بلوچی در این دانشنامه نوشته‌ی سیاوش آزادی است. او از جمله‌ی مهم‌ترین متخصصان فرش ایران است که با گردآوری مجموعه‌ای غنی از بهترین قالی‌ها و فرش‌های ایران، در معرفی این هنر والای ایرانی در سطح بین‌المللی نقش بسزایی داشته است.[۱]
پانويس