بررسی سیر تحول غزل معاصر
بررسی سیر تحول غزل معاصر، از مشروطه تا پست مدرن تألیف دکتر حسین مافی، این کتاب پس از نگاهی گذرا به سبکها و مکتبهای مختلف شعر و غزل فارسی، به غزل مشروطه و بررسی ویژگیهای آن میپردازد.
| بررسی سیر تحول غزل معاصر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مافی، حسین (نویسنده) |
| ناشر | فصل پنجم |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1398 |
| شابک | 2ـ597ـ304ـ600ـ978 |
| موضوع | غزل فارسی -- قرن ۱۴ -- تاریخ و نقد,شعر فارسی -- قرن ۱۴ -- تاریخ و نقد |
| کد کنگره | PIR ۳۶۲۸/م۲،ب۴ |
گزارش کتاب
غزل با نوجه به قابلیتهای ویژهاش همواره در شعر فارسی از پایگاهی رفیع برخوردار بوده و به واسطۀ انعطافپذیریاش، پیوسته پذیرای مضامین و حسوحالهای مختلفی در دورههای گوناگون بوده است. به همین دلیل قالبی زنده و پویا به شمار میآید. با وجود تصور بعضی از نوگرایان، غزل نهتنها پس از نیما و گسترش شعر نو از بین نرفت، بلکه شانه به شانۀ شعر نیمایی و سپید و انواع دیگر شعر نو، پاسخگوی نیازهای ادبی جامعه و عصر امروز شد.
دکتر شفیعی کدکنی غزل را با قالب معهودش، فرمی جهانی میداند و اعتقاد دارد غزل قالبی انعطافپذیر است که «همه نوع تصویر ـ از منظره گرفته تا انواع پرترهها، در هر سبکی از سبکهای نقاشی ـ در آن میتواند جای بگیرد». برخی پا را فراتر از این گذاشته و این عصر را عصر غزل نام نهادهاند.
به هر ترتیب غزل قالبی است که افزون بر آشتی دادن میان سنت و مدرنیته، با وفاداری به ارکان زیباشناختی شعر کهن، به سوی بالندگی و تکامل قدم برداشته و از نیاز انسان امروز نیز غافل نبوده است. آغاز نوگرایی و بالندگی غزل معاصر را باید در تحولات فرهنگی و اجتماعی دورۀ مشروطه جست. جریانات انقلاب مشروطه، زبان ادبی بهویژه شعر را از سلطۀ دربار و تکلفات ادبی ناشی از آن رهانید و موجب رواج آن در میان عامۀ مردم شد. این رهایی نیز به نوبۀ خود بر روند انقلاب مشروطه و پیروزی آن اثر گذاشت.
غزل دورۀ مشروطه در حوزۀ محتوا شامل تغییرات ماهوی بسیار شد و بنا به مقتضیات اجتماعی و فرهنگی، تجربیات اندک ولی خوبی در زبان و فرم اندوخت. اگرچه غزل دورۀ فترت بر اثر سانسور و اختناق عصر رضاشاهی بازگشتی به بازگشت داد، اما وجود افرادی چون رهی معیری، پژمان بختیاری و عماد خراسانی زبان غزل را به سوی سلامت و دوری از مغلقگرایی و پیچیدهگویی سوق داد.
پس از آنکه شعر نیمایی در جامعۀ ادبی ایران گسترش یافت و با تحولات وسیعی که نیما و شاگردانش در عناصر مختلف شعر ایجاد کردند، تغییراتی نیز در شعر سنتی بهویژه غزل پدید آمد. شاعران نوگرای معاصر با تلفیق غزل سنتی و شعر آزاد (اعم از نیمایی، سپید و....) شعری را پدید آوردند که غزل نو نامیده میشود.
این کتاب پس از نگاهی گذرا به سبکها و مکتبهای مختلف شعر و غزل فارسی، به غزل مشروطه و بررسی ویژگیهای آن میپردازد. سپس با توجه به انقلاب ادبی نیما یوشیج و راهگشایی او در شکستن بنبستهای بیانی، زبانی و حتی موضوعی شعر فارسی، دامنۀ نفوذ شعر نیمایی (آزاد) در غزل را مورد بحث قرار میدهد. در ادامه به سراغ شاعران میانه (سنتی ـ نو) میرود که نگاهی به شعر نیما به نوآوری در غزل پرداختند و همگام با جریانها و دورههای اجتماعی، سیاسی و ادبی بر آن شدند، به موازات شعر آزاد، جریانهایی چون رمانتیک (فردی و اجتماعی) و سمبلیک اجتماعی را در غزل رقم زنند.
سپس با گرایش شاعران مدرن همچون فروغ فرخزاد، منوچهر نیستانی، شفیعی کدکنی و.... این حرکت سریعتر و با نمود بیشتری در زبان، تصویر و ساختار غزل همراه میشود. ظهور شاعران تازهنفسی همانند سیمین بهبهانی، حسین منزوی، محمدعلی بهمنی، نوذر پرنگ، محمد ذکایی و.... در اواخر دهۀ چهل، حرکتی موازی برای غزل در شعر معاصر ایران رقم میزند که با پیروزی انقلاب اسلامی و در تداوم مسیر خود، به رستاخیز مجدد غزل منجر میشود.
غزل پایداری (انقلاب و دفاع مقدس)، غزل مدرن (نو و فرم دهۀ 70)، غزل آوانگارد، پستمدرن و دهها عنوان برساختۀ دیگر که از اواخر دهۀ 70 تاکنون نفس میکشند، با وجود شاعران تازهنفس و جوانی همچون محمدسعید میرزایی، هادی خوانساری، فاضل نظری، سید مهدی موسوی و.... ادامۀ راه پرفرازونشیب این قالب ماندگار ادبیات فارسی محسوب میشود.
نوع پژوهش در این کتاب نظری است و روش آن توصیفی ـ تحلیلی. نگارنده با استفاده از این روش، غزل معاصر را از مشروطه تا امروز مورد بررسی قرار داده است. سپس بر اساس عواملی چند از جمله دورۀ تاریخی و ویژگیهای سبکی، این دورۀ صدساله را به هفت جریان تقسیم نموده است: مشروطه، سنتی، رمانتیک (فردی و اجتماعی)، سمبولیک اجتماعی، پایداری (انقلاب و دفاع مقدس)، مدرن (نو و فرم) و پستمدرن. این جریانها با وجود نقاط مشترک و تأثیرپذیری از یکدیگر، دارای ویژگیهای منحصربهفردی هستند که قابلیت خطکشی بین آنها را فراهم میکند. پس از معرفی هر جریان و بررسی نحوۀ پیدایش آنها، به تأثیر آنها از جریانهای پیش از خود، جریانهای شعر آزاد، مکتبها و ادبیات غرب و تحولات سیاسی ـ اجتماعی جامعه پرداخته شده و شاعران بزرگ و صاحبنام در آن دوره معرفی شدهاند. سپس با استفاده از مثالهای فراوان از دیوانها و دفترهای شعر شاعران، هر جریان از دو منظر فرم (زبان، ساختار، خیال، موسیقی و عاطفه) و محتوا مورد پژوهش و تحلیل قرار گرفته است و در ادامه، نوآوری و ویژگیهای آن بر اساس اشعار شاعران جریانهای مختلف استخراج و ذکر شده است. همچنین برای تحلیل بهتر اطلاعات، به نقل اقوال و آرای موافقین و مخالفین این جریانها پرداخته شده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات