بررسی سفرنامههای دوره صفوی
بررسی سفرنامههای دوره صفوی، به کوشش منوچهر دانشپژوه (۱۳۱۷-۱۳۹۴ش)، استاد ادبیات فارسی، شاهنامهپژوه، مورخ، شاعر و نویسنده کتابهای ادبی در ایران، نوشته شده است. این کتاب به بررسی و تحلیل سفرنامههای خارجی نوشتهشده درباره ایران در دوران صفویه (۹۰۷-۱۱۴۸ق) میپردازد و اطلاعاتی جامع را درباره تاریخ، جامعه، آداب و رسوم و جغرافیای اصفهان و ایران در آن دوره ارائه میدهد.
| بررسی سفرنامههای دوره صفوی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دانشپژوه، منوچهر (نويسنده) |
| ناشر | دانشگاه اصفهان ** فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ايران |
| مکان نشر | ایران - اصفهان |
| سال نشر | 1385ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-8658-43-9 |
| موضوع | اصفهان - تاریخ - صفویان، 907 - 1148ق. - اصفهان - سیر و سیاحت - قرن 10 - 12ق. - ایران - سیر و سیاحت - قرن 10 - 12ق - سفرنامهها |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /د2ب4 1183 DSR |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اهمیت کتاب
اهمیت این کتاب را میتوان در چند دلیل عمده خلاصه کرد:
- منبع غنی تاریخی و فرهنگی: سفرنامهها منابع دست اولی هستند که اطلاعات ذیقیمتی را درباره تاریخ، جامعه، آداب و رسوم، فرهنگ، اقتصاد و جغرافیای ایران در دوره صفوی ارائه میدهند. این کتاب با گردآوری و تحلیل این منابع، دیدگاههای متنوعی از ایران آن دوران را به نمایش میگذارد.
- پوشش خلأهای پژوهشی و نشریاتی: این مجموعه با توجه به کمبود انتشار مناسب بسیاری از سفرنامهها در ایران، به حفظ و دسترسپذیری این متون کمک میکند. همچنین بهعنوان یک اثر پژوهشی، تلاش میکند تا از نقصهای ویرایشی و علمی نسخههای پیشین بکاهد.
- ابزار پژوهشی برای رشتههای مختلف: سفرنامهها به دلیل ماهیت چندبعدی خود، ابزاری مهم برای محققان در رشتههای مختلف از جمله تاریخ، جغرافیا، مردمشناسی و جامعهشناسی بشمار میروند و این کتاب این قابلیت را برای پژوهشگران فراهم میکند. مطالعه این آثار به درک عمیقتر و تصحیح اطلاعات تاریخی یاری میرساند.
ساختار
کتاب شامل یک پیشگفتار و یک مقدمه کلی است که پس از آن، تحلیل و بررسی مفصل هر سفرنامه بهصورت جداگانه و با ذکر جزئیات آغاز شده و در انتها به یک کتابنامه ختم میشود.
سبک نگارش
سبک نگارش کتاب، بهویژه در بخشهای تحلیل سفرنامهها، دارای ویژگیهای زیر است:
- توصیفی و روشن: نویسندگان سفرنامه، عموماً به شیوهای ساده و بدون تکلف مینویسند تا اطلاعات و مشاهدات خود را بهوضوح منتقل کنند.
- تحلیلی: کتاب صرفاً به بازگویی محتوای سفرنامهها نمیپردازد، بلکه به تحلیل و بررسی انگیزه، اهمیت و اعتبار مطالب آنها میپردازد.
- مستند و دقیق.
- جامعنگر: هر سفرنامه از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار میگیرد و اطلاعاتی درباره جنبههای گوناگون زندگی در دوره صفوی، از جمله سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، ارائه میشود.
- مقایسهای: در برخی موارد، امکان مقایسه دیدگاهها و مشاهدات سفرنامهنویسان مختلف درباره یک موضوع یا منطقه خاص فراهم میشود.
گزارش محتوا
- پیشگفتار: دانشپژوه در این قسمت، جایگاه ویژه سفرنامهها را بهعنوان منابع تاریخی و فرهنگی مهم، بهویژه برای شناخت دوره صفویه، برجسته میسازد. وی در پیشگفتار بر لزوم بیطرفی در ارائه مطالب و اهمیت اصفهان بهعنوان یکی از مراکز فرهنگی و تاریخی مهم ایران تأکید دارد[۱].
- مقدمه: بخش مقدمه به بررسی کلی دوره صفویه در تاریخ ایران میپردازد و آن را بهعنوان یکی از مهمترین اعصار پس از اسلام توصیف میکند که منجر به یکپارچگی ایران شد. این بخش به چگونگی شکلگیری دولت صفوی و تأسیس این سلسله اشاره دارد. همچنین، این قسمت به تفصیل روابط خارجی ایران با کشورهای اروپایی، بهویژه در ابعاد تجاری و دیپلماتیک، میپردازد و نقش سفرنامهنویسان خارجی را در این تعاملات تبیین میکند. دستهبندی اهداف و انگیزههای سفر، از جمله تجارت، سیاست، آموزش و تفریح، از دیگر مطالب این بخش است که نشان میدهد بیشتر سفرنامههای خارجی با اهداف سیاسی و تجاری نوشته شدهاند[۲].
در ذیل عنوان «فواید و بهرههای سفرنامهها»، به اهمیت ویژه سفرنامهها از جنبههای مختلف پرداخته میشود. سفرنامهها بهعنوان گنجینهای از اطلاعات دست اول، نهتنها جزئیات زندگی روزمره و آداب و رسوم مردم را به تصویر میکشند، بلکه منابعی برای شناخت فرهنگ، زبان و ادبیات هر دوره نیز محسوب میشوند. این بخش تأکید میکند که تحلیل سفرنامهها به پژوهشگران امکان میدهد تا با نگاهی عمیقتر، صحت وقایع تاریخی را بسنجند و به اصلاح خطاهای احتمالی کمک کنند. همچنین، سفرنامهها بهعنوان اسنادی دیداری عمل میکنند که توصیفهای بصری عمیقتری را از جوامع و محیطهای آن زمان ارائه میدهند[۳].
- بررسی سفرنامهها (بخشهای تفصیلی سفرنامهها): این بخش بدنه اصلی کتاب را تشکیل میدهد و در آن، هریک از سفرنامههای مهم دوره صفوی بهطور جداگانه مورد بررسی قرار میگیرند. در هر زیربخش، ابتدا اطلاعاتی درباره نویسنده و زمان سفر وی ارائه میشود[۴]، سپس محتوای سفرنامه شامل مشاهدات و تجربیات سفرنامهنویس درباره شهرهای مهم ایران (مانند اصفهان، تبریز، شیراز و قزوین)، مردم، آداب و رسوم، حکومت، اقتصاد، مذاهب و سایر جزئیات زندگی در آن دوران تشریح میشود. این تحلیلها شامل گزارشهایی درباره اوضاع سیاسی، روابط با کشورهای خارجی، تجارت و بازرگانی و حتی جزئیات پوشاک و سبک زندگی مردم است. این بخش از کتاب به خواننده کمک میکند تا دیدگاههای مختلف و متعددی را از ایران صفوی به دست آورد و تصویر جامعتری را از این دوره تاریخی کسب کند.
از جمله این سفرنامهها، میتوان به سفرنامه آمبروسیو کنتارینی[۵]، جوزافا باربارو[۶]، کاترینو زنو[۷] و سفرنامه معروف برادران شرلی[۸]، اشاره نمود.
پانویس
منابع مقاله
پپیشگفتار، مقدمه و متن کتاب.