انيس العشاق

انیس العشّاق و چند اثر دیگر (شامل منظومه باباکوهی، منظومه ده نامه، اشعار و غزلیات و رساله بدایع الصنایع)، از آثار سخنور و شاعر قرن هشتم قمری، شرف‌الدین محمد بن حسن رامی (درگذشته 795ق)، عاشقانه‌ها و عارفانه‌هایی به زبان شیرین فارسی (نثر و نظم) است که معنای اصطلاحات شاعران را توضیح می‌دهد و گذر از عشق مجازی به عشق حقیقی را ترسیم می‌کند. ستایش باری تعالی، مدح رسول اکرم(ص)، امام علی(ع) و سیدالشهداء(ع)، از محورهای دیگر این اثر است.

انيس العشاق
پدیدآوران	رامی، محمد بن حسن (نويسنده) کیانی، محسن (مصحح)
عنوان‌های دیگر	اشعار و غزلیات ** رساله بدایع الصنایع ** منظومه بابا کوهی ** منظومه ده نامه ** و چند اثر دیگر شامل، منظومه بابا کوهی، منظومه ده نامه، اشعار و غزلیات، رساله بدایع الصنایع
ناشر	روزنه
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1376ش
چاپ	1
شابک	‎964-6176-07-0
موضوع	شعر فارسی - قرن 8ق. - فارسی - بدیع
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	8الف 25ر 3361 ‏PIR‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هدف و روش

• محقق کتاب، محسن کیانی (میرا)، با بیان اینکه: کتاب انیس العشّاقِ رامی، نوعی فرهنگ زیبایی‌شناسی و در باب خود یکی از فرهنگ‌های بی‌مانند و باارزش زبان فارسی است، افزوده است:
• در این فرهنگ، به شمار فراوانی از واژه‌های گوناگون: وصفی، تشبیهی و استعاری که در توصیف قسمت‌های مختلف پیکر زیبایان و خوب‌رویان، مورد استفاده و استعمال ادیبان و سخنوران قرار گرفته، اشاره شده و مؤلف کتاب هم با شناختی که از نحوه کاربرد چنین کلماتی دارد، آنها را تحلیل کرده و برای بیشتر آن واژه‌ها شواهد شعری نیز ارائه داده است.
• از روزنه‌ای که این کتاب به روی الفاظ مجازی گشوده است، می‌توان مقدار زیادی از معانی و مفاهیم واژه‌هایی را که در اشعار عاشقانه و عارفانه و مذهبی آمده است، به‌روشنی دریافت و با یاری گرفتن از شرح تحلیلی آنها تا اندازه زیادی به فهم زبان شاعرانه سخنوران پی برد و مشکل برخی نکات ادبی را حلّ کرد.

ساختار و محتوا

این کتاب، از 5 بخش به‌ترتیب ذیل تشکیل شده است:

1. انیس العشّاق: 19 باب دارد و نویسنده، 600 بیت از شاعران گوناگون، از عنصری قرن پنجم تا شاعران قرن هشتم آورده است و احتمال دارد که برخی از ابیات نیز از خود او باشد و فقط در یک مورد گفته است: «رامی گوید:

در دور کمان ابرویت پیوسته

جز روی تو آفتاب در قوس که دید

و همچنین مؤلف برخی از ابیاتی را که به‌عنوان شاهد مثال در کتاب «انیس العشّاق» آورده، آنها را در کتاب قبلی خود «حقایق الحدائق» نیز به‌عنوان شاهد مثال در صنایع شعری آورده است. بعضی از کلمات استعاری هم که درباره اعضای پیکر زیبایان در کتاب «انیس العشّاق» آمده و فاقد شواهد شعری است، در کتاب «حقایق الحدائق» برای آنها شواهد شعری وجود دارد.

1. منظومه باباکوهی: در این منظومه که صبغه‌ای عرفانی دارد، نخست عشق مادی به‌صورت یک مقدمه تمرینی آغاز شده و حواسّ سالک را بر کانونی متمرکز می‌سازد، سپس در ضمن انجام دادن اعمالی که جنبه سیر و سلوک دارد، به‌تدریج در او استعداد و زمینه‌ای برای تغییر حال فراهم آمده و سالک با این دگرگونی، از عشق مخلوق گسسته و به محبت خالق می‌پیوندد و به مقصود می‌رسد.
2. منظومه ده نامه: این منظومه به‌صورت مناظره بین گیسو و شانه، آتش و شمع و چند عنصر دیگر سروده شده است. در این مناظره‌ها هریک از دو طرف مناظره، امتیازاتی برای خود برشمرده و خود را برتر از طرف مقابل می‌داند. گاهی هم عارفی سخنور بین آن دو داوری کرده و آنها را به رعایت اخلاق و ادب دعوت می‌کند و در ضمن، بینش و نظر خود را نسبت به مطالب آنان بیان می‌دارد. رامی در ضمن مطالب این منظومه، شرح مختصری از زندگی پادشاه معاصر و ممدوح خود، سلطان اویس جلایری را بیان کرده و کوشیده است تا مزیت سخنوری و پایگاه و منزلت خود را نیز مطرح سازد....
3. اشعار و غزلیات: شرف‌الدین رامی از شاعران نامی قرن هشتم هجری و از سخنوران دربار سلطان اویس جلایری بوده و کتاب‌های «حقایق الحدائق» و «انیس العشّاق» و «منظومه ده نامه» خود را بدو تقدیم کرده است... متأسفانه جز مقداری از سروده‌های او که به‌مناسبتی در یک جُنگ ادبی آمده است، دیوان کاملی از اشعار او به دست نیامد... این اشعار شامل غزل، قصیده و ترکیب‌بند است.
4. بدایع الصنایع: رساله‌ای در قالب نثر و نظم با موضوع علم بدیع، ولی به‌صورت مختصر است و به‌گفته محسن کیانی (میرا)، در مقایسه با کتاب‌های بدیعی، مطلب قابل توجهی ندارد و در جاهایی هم رشته سخن گسسته و نارساست.

نمونه اشعار

ای ز احتشام، خواجه لولاک نام تو		گشته رساله أنا أفصح کلام تو
فردا به صد امید به زیر لوای تو		آیند انبیا به امید دعای تو

یا رب این حضرت که می‌بینم بساط کبریاست		یا مقدس‌روضه مقتول دشت کربلاست
قبله اهل یقین آمد که از اطراف او		زائران کعبه مقصود را ورد و دعاست

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.