انواریه
انواریه ترجمه و شرح حكمة الإشراق سهروردی، ترجمه و شرحى است فارسی بر پاره‌اى مسائل مهم در«قسمت اوّل»، (مقدمه و مباحثى از«مقاله ثالثه: الفصل الثالث»)و بر ملخص مباحث مهم اشراقى، در«قسمت دوم»، از کتاب حكمة الإشراق شهاب‌الدّین سهروردى، که به همت محمد شریف نظام‌الدین احمد بن الهروى، در سال 1008ق (به عبارت مندرج در متن)، نگاشته شده است. عنوان کتاب، به تصریح شخص مؤلف (هروى)، انواریه انتخاب شده است. از این کتاب، تنها یک نسخه، با تاریخ کتابت هفتم ذى‌قعده سنه 1265ق، در کتابخانه: Königliche Bibliothek برلین موجود است که متن کتاب حاضر از روى میکروفیلم همان نسخه تصحیح شده است.[۱].
| انواریه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سهروردی، یحیی بن حبش (نویسنده)
ضیایی، حسین (مصحح) هروي، محمد شريف (شارح) آستيم (به کوشش) |
| عنوان‌های دیگر | حکمه الاشراق. برگزيده. شرح
انواريه ترجمه و شرح حکمه الاشراق سهروردي |
| ناشر | امير کبير |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | مجلد1: 1363ش , |
| موضوع | اشراق (فلسفه)
سهروردی، یحیی بن حبش، 549؟ - 587ق. حکمه الاشراق - نقد و تفسير فلسفه اسلامى |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR 746 /ه4 1363 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
این اثر به اهتمام آستیم و با مقدمه حسین ضیایی در قالب کتاب چاپ شده است.
هانرى کربن در مقدمه خود بر مجموعه دوم مصنفات شیخ اشراق، به نسخه انواریه اشاره مى‌کند و ارزش آن را فراتر از صرفاً یک حاشیه بر حكمة الإشراق مىداند. کربن قائل است به اینکه ارزش انواریه در آن است که هروى توفیق یافته تا شرح مبسوطى، به زبان فارسی، بر مقدمه قسمت اول و تمامى قسمت دوم کتاب حكمة الإشراق بنگارد و در آن، هم از شرح قطب‌الدین شیرازى استفاده شایان ببرد و هم نظریات عمیق خود را خصوصاً درباره پنج فصل آخر کتاب، به‌نحو تمامى ارائه کند... اهمیت ویژه انواریه در این است که هروى با استفاده از شرح قطب‌الدین شیرازى و در برخى از موارد با مقایسه مطالب حكمة الإشراق با نظامهاى فلسفى هندى، به نثر فارسی نسبتاً ساده، شرحى از کتاب سهروردى عرضه نموده است. ازاین‌روى انواریه مىتواند براى فارسی‌زبانان علاقه‌مند به فلسفه اشراقى مفید فایده باشد؛ امّا مطالب آن در حد یک تحلیل عمیق فلسفى از نظام فلسفى حكمة الإشراق نیست و نهایتاً می‌شود از آن به‌عنوان مقدمه‌اى بر افکار سهروردى یاد کرده شود[۲].
متن عربى حكمة الإشراق، به‌وسیله سید جعفر سجّادى به فارسی ترجمه و منتشر شده است. همچنین ترجمه‌هاى دیگرى از حكمة الإشراق موجود است که هنوز هیچکدام چاپ و نشر نشده‌اند. حاجى خلیفه از یکی از این ترجمه‌ها خبر مىدهد و کربن، از ترجمه دیگرى یاد کرده است که توسط زرتشتیان هند، از کتاب سهروردى، صورت گرفته است.[۳].
هروى، به‌طورى‌که خود مى‌نویسد: «اکثر مسائل «قسم ثانى» [از کتاب حكمة الإشراق را]، شرحى به زبان فارسی خالى از تعاب و عارى از تکلّف عبارت» نگاشته است. ارزش ویژه شرح او را نیز در همین خصوصیت مى‌باید دانست. از شرح قطب‌الدین شیرازى سود بسیار برده است؛ بدین سیاق که در بعض مواضع خود با ذکر «قال الشارح»، موارد بهریرى و استناد به آن شرح را مشخص ساخته و به ترجمه یا تلخیص و ترجمه عبارات منقوله پرداخته است و یا عین عبارات عربى را از شرح شیرازى نقل کرده است. استفاده از شرح شیرازى، خود، به ارزش انواریه اضافه مى‌کند؛ بدین معنى که علاوه بر همه مزیتهاى خاص دیدگاه مؤلف، شرح حاضر، بسیارى از اهم نکات شرح شیرازى را هم با ترجمه به فارسی، در اختیار خواننده قرار مىدهد[۴].
هروى در شرح خود و در مواضع بسیار، به مسائلى اشاره مى‌کند که با مضامین نظرى مبانى تصوف مربوط می‌شوند؛ از آن جمله، یکى اینکه در جزء شرایطى که براى تعلم فلسفه اشراقى قائل می‌شود «علم مکاشفه» و «علم سلوک مشایخ» را قرار مىدهد. از امیر سید محمد گیسودراز یاد مى‌کند و مکتوب پانزدهم از مکتوبات او را به‌تمامى، در نقل قول می‌آورد که مکتوبى است درباره ابدال (هفت بدلاى هفت اقلیم و 357 ابدال دیگر). در چند موضع، از کتابى نام مى‌برد که قصد تحریر آن را مىداشته و آن کتاب را سراج الحكمة نامیده است. به احتمال زیاد، این کتاب در سنّت کتب صوفیان (شاید در سنت کتب صوفیان چشتى) مى‌بوده است. در کل، در خصوص روش هروى در شرح مطالب حكمة الإشراق، می‌توان گفت که وى بیشتر به جنبه‌هاى عرفانى التفات نظر دارد و به مطالب فلسفى، یا فلسفى - منطقى صورى به‌ندرت توجه و علاقه‌اى بروز مىدهد. اینکه در موارد عدیده، هروى، پس از شرح عبارات سهروردى علاوه کرده است: «و این مطابق مذهب اهل حق و مشایخ صوفیه است»، خود تأکیدى بر این توجّه خاص مىتواند بود[۵].
در تصحیح متن حاضر، از رسم‌الخط متداول جدید استفاده شده است و نشانه‌هاى اختصارى متن منقح انواریه، به‌طور عمده، از قرار زیر هستند:
- []...: اضافات مصحح به متن، کلمات یا عبارات متن حكمة الإشراق و متن شرح قطب‌الدین شیرازى که در انواریه ذکر نشده‌اند؛ درصورتى‌که مصحح تشخیص داده باشد که اضافه آن ضرورى است.
- ...: مواردى که هروى از شرح قطب‌الدین شیرازى نقل کرده؛ اعم از ترجمه، اقتباس و یا نقل عین عبارات عربى. مصحح در پانوشتها، مواردى را که هروى به اقتباس - ترجمه دست زده، از مواردى که عبارتى را ترجمه نموده، با ذکر«اقتباس از شیرازى» آن موارد را از یکدیگر مشخص کرده.
- (-م.)...: اضافات مصحح در پانوشتها.
- (ن)...: عبارت یا کلمه در نسخه چنین بوده و مصحح عبارت دیگرى را انتخاب و جایگزین نوشته مندرج در متن کرده است (بر مبناى متن حكمة الإشراق چاپ کربن و یا متن شرح شیرازى و یا دیگر متونى که هروى از آنها استفاده نموده).
- حک. کربن 2...: کتاب حكمة الإشراق، در مجموعه دوم مصنفات شیخ اشراق تصحیح هانرى کربن، تهران، انستیتو ایران و فرانسه، 1331.
- شیرازى...: کتاب شرح حكمة الإشراق اثر قطب‌الدین شیرازى، چاپ سنگى، تهران، 1313.
- ص...: صفحه.
- س...: سطر.
- ر.ک...: رجوع کنید به.
- ...: تلخیص متن از جانب هروى[۶].
براى تصحیح متن حاضر از هوشنگ گلشیرى که تا میانه کار همکاری داشته، آستیم که از نیمه کار عمل تصحیح و تحشیه و تعلیقات و چاپ و... را به سرانجام رسانیده، اولیاى«مرکز ایرانى مطالعه فرهنگها»، مسئولان انتشارات امیرکبیر، خانمها آسمانه انصارى و توران راحتیان که در مراحل ماشین‌نویسى متن یاری کرده‌اند و منوچهر صدوقى، به‌خاطر حلّ برخى مشکلات متن انواریه سپاسگزارى شده است.[۷].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب، در آغاز کتاب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
پیشگفتار و مقدمه مصحح.