اندیشه‌های کلامی شیخ طوسی
اندیشه‌های کلامی شیخ طوسی، مجموعه مقالاتی است پیرامون اندیشه‌ها و نظرات کلامی شیخ طوسی که به کوشش پژوهشگران گروه فلسفه و کلام اسلامی، زیر نظر محمود یزدی مطلق (فاضل)، منتشر شده است.
| اندیشه‌های کلامی شیخ طوسی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | طوسی، محمد بن حسن (نويسنده)
دانشگاه علوم اسلامي رضوی. گروه فلسفه و كلام اسلامی (سایر) یزدی مطلق، محمود (سایر) |
| ناشر | دانشگاه علوم اسلامی رضوی |
| مکان نشر | ایران - مشهد مقدس |
| سال نشر | 1399ش |
| چاپ | 2 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ط9الف8 201/75 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اثر حاضر، شامل 26 مقاله است که نظرات کلامی شیخ طوسی را در 26 فصل، به‌طور دقیق و روشن، بررسی نموده است. در ابتدای کتاب، نخست چند تن از متکلمان طبقه اول و دوم شیعه امامیه معرفی شده و سپس ضمن اشاره به روش متکلمان شیعه امامیه، به بحث پیرامون رابطه قرآن با فلسفه و کلام و شیعه امامیه و قرآن پرداخته شده و در ادامه با معرفی شیخ طوسی به عنوان فقیه و مفسری خردگرا، به زندگی و آثار وی، نگاهی افکنده شده است[۱].
فصل اول، درآمدی است بر اندیشه‌های کلامی شیخ طوسی در تبیان. نویسنده در این مقاله، تلاش کرده است فهرستی از آراء و افکار بلند شیخ طوسی را ذکر کرده، رابطه میان فلسفه و کلام را با قرآن، به‌طور اجمال، بیان کند و سپس، مقایسه کار شیخ طوسی را با معتزله، به نحوی بسیار فشرده، یادآور شود[۲].
در فصل دوم، در سه بخش ویژگی‌ها (شامل: شهرت علمی و شخصیت اجتماعی، عظمت و خلوص و حاضرجوابی و تیزهوشی)، دوران حیات (در توس، بغداد و نجف) و آثار شیخ طوسی، شخصیت علمی و عملی وی، از دیدگاه برخی از اندیشمندان، مورد بررسی قرار گرفته است[۳].
در فصل سوم، ابتدا دیدگاه شیخ طوسی پیرامون مسأله معرفت و اثبات صانع، مورد بحث قرار گرفته و سپس، ضمن واکاوی موضع شیخ در مقابل اصحاب تقلید، مراد از عقل، قلب و علم در نظر وی، بررسی شده است. در پایان نیز ضمن بررسی روش شیخ طوسی در شروع بحث‌ها کلامی، از جایگاه بحث اثبات صانع در علم کلام از نظر ایشان، سخن به میان آمده است[۴].
یکی از مباحث مهم کلامی- فلسفی، اوصاف باری تعالی است و در این میان، صفت علم از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است که میدان وسیعی از تضارب آرا و اندیشه‌ها را به نمایش گذاشته است. در فصل چهارم، نویسنده بر آن است که علم الهی را از دیدگاه شیخ طوسی، بررسی کرده و از آنجا که بحث از علم واجب، بحث از صفت واجب است، نگاهی اجمالی به دیگر صفات باری تعالی نیز انداخته شده است[۵].
فصل پنجم، شامل دو بخش است:
- مباحث مقدماتی که به‌طور کلی و با قطع نظر از آراء شیخ، مسائلی نظیر اقوال متکلمان درباره اراده، اراده تشریعی و تکوینی، اراده ذاتی و فعلی، خاستگاه بحث اراده و ثمر آن، مورد بحث قرار گرفته است.
- مباحث اصلی که در آن، فقط به تبیین نظریات شیخ پرداخته شده و خود دارای دو قسمت است: اراده انسان و اراده خداوند[۶].
به سبب اهمیت موضوع امامت و دیدگاه شیخ طوسی در این‌باره، در فصل ششم، نظرات وی در مسائل مربوط به امامت، گردآوری شده است[۷].
در فصل هفتم، موضوع تکلیف و مباحث مربوط به آن، شامل غرض از تکلیف و صفات تکلیف کننده، مکلف و تکلیف، از دیدگاه شیخ طوسی، مورد بحث قرار گرفته است[۸].
فصل هشتم، نتیجه بررسی و جمع‌آوری نظر شیخ طوسی در مسأله «احباط و تفکیر» بوده که در دو بخش، تنظیم شده است: بررسی معنای لغوی و اصطلاحی و اقوال مطرح در مسأله و ذکر نظر شیخ و ادله عقلی و نقلی وی بر بطلان آن[۹].
یکی از اسرار و رموز موفقیت انسان‌ها در دنیا و جهان امروزی، پنهانکاری و هماهنگی در امور معیشتی و اعتقادی با دیگران که آن را «تقیه» می‌نامیم و فصل نهم، تلاشی است برای بررسی این موضوع از دیدگاه شیخ الطائفه[۱۰].
در فصل دهم، به مبحث مناظره از دیدگاه شیخ طوسی و جدال احسن در شیعه، پرداخته شده[۱۱] و فصل یازدهم، به موضوع عدل الهی از دیدگاه ایشان، اختصاص یافته است[۱۲].
در مقاله دوازدهم، به بررسی سه موضوع زمان مرگ، روزی و نرخ، از دیدگاه شیخ طوسی و برخی از متکلمان، پرداخته شده است[۱۳].
ضرورت بعثت؛ اعجاز؛ عصمت؛ غیبت؛ بداء؛ ایمان و کفر؛ امر به معروف و نهی از منکر؛ معاد؛ شفاعت؛ وعد و وعید؛ رجعت؛ تناسخ؛ قاعده لطف و جبر و اختیار، عناوینی است که در سایر فصول کتاب، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
پانویس
منابع مقاله
پیشگفتار و متن کتاب.