الکوکب الدري في مناقب ذي النون المصري

الکوکب الدري في مناقب ذي النون المصري، اثری از محی‌الدین ابن عربی است که در مناقب یکی از بزرگان صوفیه به نام «ثوبان بن ابراهیم» معروف به «ذوالنون» (ابوالفیض ثوبان بن ابراهیم اِخمیمی نوبی، معروف به ذوالنون مصری (ح ۱۵۵-۲۴۵ ق / ۷۷۲- ۸۵۹ م)، صوفی نامدار سده‌های ۲ و ۳ ق / ۸ و ۹ م.) نوشته است.

الکوکب الدري في مناقب ذي النون المصري
پدیدآوران	ابن عربی، محمد بن علی (نويسنده) حمدان، عبد الحمید صالح (محقق)
ناشر	المکتبة الأزهرية للتراث
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	2006م
چاپ	1
شابک	‎-
موضوع	اخلاق عرفانی - متون قدیمی تا قرن 14 - تصوف - متون قدیمی تا قرن 14 - ذو النون مصری، ثوبان بن ابراهیم، 180؟ - 245ق. - سرگذشت‌نامه - عارفان - سرگذشت‌نامه - کلمات قصار
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/‎‏ذ‎‏9‎‏الف‎‏2 278/4 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

این کتاب، مجموعة سخنان، احوال، مقامات و سرگذشت‌نامه «قطب العارفین ذوالنّون مصری» است، بعد از ذکر کلیاتی دربارة نسب‌نامه و منش ذوالنون مصری، سخنان وی در باب مفاهیم عرفانی، حالات و مقامات شرح داده شده است.

انگیزه تألیف

انگیزه مؤلف در این تحقیق عمل به روایت «عِنْدَ ذِكْرِ الصَّالِحِينَ‏ يَنْزِلُ الرَّحْمَة»، و می‌باشد.

شیخ أکبر، خصوصیت برگزیدن ذو النون مصری را از میان صالح‌ها، تذکره خاص وی بیان می‌کند چرا که لازمه بیان تذکر ذو‌النون مصری؛ ذکر بسیاری از صالحین و صالحات است و این نشأت گرفته از مسافرت‌ و مصاحبت‌های زیاد که آن عارف با أولیاء الله داشته است در وصف این کتاب و خوش إقبالی ذو النون مصری همین بس که گرانمایه‌ای چون شیخ أکبر را به آنجا کشانده که قلم به دست کند و این اثر گرانسنگ را رقم بزند.

شناخت این اثر را براساس تحقیق عبدالحمید صالح حمدان پی می‌گیریم.

ساختار کتاب

این کتاب در غالب یک مقدمه و سه باب تحت عنوان «قسم» و یک خاتمه پای ریزی شده است.

مؤلف مقدمه را در بیان انگیزه و وجه پرداختن به تذکره این عارف از میان عارفان و ارائه فهرستی از عناوین مطالب تحقیق سامان دهی کرده است.

قسم اول متضمن 7 باب در تذکره (زندگی‌نامه، سرگذشت و احوال) ذو النون است.

قسم دوم متضمن یک باب طولانی 61 صفحه‌ای در بیان سخنان ذوالنون است.

قسم سوم در ضمن 2 باب مطرح گشته است.

باب اول: پیرامون حملة القرآن است.

باب دوم: پیرامون عارفانی است که ذو النون با آنها ملاقات کرده است. این باب متضمن 6 فصل است.

اما خاتمه مفصل این کتاب خود قسم رابع این تحقیق را تشکیل داده است و متضمن یک فصل طولانی است این خاتمه به ادامه جمع‌آوری گفته‌های ذوالنون اختصاص دارد.

گزارش محتوا

شیخ کتاب را با تذکره‌ای از ذوالنون آغاز کرده است؛ خصوصیت این تذکره آن است که بیشتر به بُعد أنفسی ذوالنون پرداخته تا بعد آفاقی وی، از این روی ذوالنون را در ابواب مختلفی از منازل السائرین معرفی کرده است، منازلی چون توبه، فتوة، بسط، سماع، مناجات، کرامت و...

شیخ در قسم دوم این أثر ما را به پای درس ذوالنون نشانده وی عنوان این قسم را «باب فی نبذ من کلامه فیما یتعلق بالطریقة و مفارید أقواله» گذاشته و به بیان گفته‌های کوتاه و بلند ذو النون همّت گمارده است و از باب مثال پیرامون ورع فرموده: طوبی لمن کان شعار قلبه الورع، و لم یعّم بصر قلبه الطمع،و کان محاسبا لنفسه فیما صنع.

شیخ در قسم سوم را به دو بخش تقسیم کرده است:

بخش اول با عنوان «باب حملة القرآن» در بیان اوصاف متحققین به مقامات از زبان ذوالنون مصری است و اساس گفتگوهای عرفان عملی باید چنین باشد یعنی در دو مقام منزل و متحققین به منازل صورت بگیرد: شیخ أکبر در این مهم چنین نگاشته: إن الله تعالی لمّا جعل لهذه المعارج أحکاماً، وضع لها إسماً بحسب أحکامها، واشتق للمتحققین بها اسماً من أسماء هذه الأحکام. و اختلفت توجهات الحقائق الإلهیة علی هذه المعارج فاختلفت الألقاب علی هذه التوجهات .

بخش دوم پیرامون ملاقات‌های ذو النون با عارفان ذیل عنوان «باب فی ذکر من لقی من العابدین المجتهدین و العابدات بالبلاد و السواحل و الجبال و الشعاب و ما نقل عنهم من الأحوال» می‌باشد. این باب در غالب 6 فصل 41 مورد از ملاقات‌های ذوالنون ثبت شده است.

خاتمه نیز گفته‌های ذوالنون است.

وضعیت کتاب

مصحح در آخر این چاپ سیره ذوالنون را از موسوعه «الکواکب الدریة فی مناقب السادة الصوفیة» به هدف تمام کردن فایده آورده است.

مصحح در حواشی به ذکر آدرس دهی آیات و روایات و إرجاع مطالب به منابع تحقیق روی آورده البته پاورقی‌ها مختصر است.

در آخر کتاب فهرست مراجع تحقیق در ذیل دوعنوان:

1)مراجع عربی (وی این بخش را در دوغالب مراجع خطی و مراجع چاپی بیان کرده است).

2)مراجع لاتین

و سر آخر به فهرست مطالب کتاب پرداخته است.

غیر از تحقیق عبد الحمید صالح حمدان بر این اثر که موضوع این گفتار بود، این کتاب محی‌الدین عربی توسط عاصم ابراهیم الکیّالی نیز تصحیح شده و دارالکتب العلمیه بیروت به چاپ رسیده است.

ترجمه فارسی

اخیرا مسعود انصاری همت به ترجمه فارسی و مقدمه‌نویسی «الکوکب الدری» گمارده است. مترجم، این کتاب را در دو بخش سامان داده است. نخست آن که دیباچه‌ای تقریباً مفصل درباره‌ی زندگی، استادان، اقران، شاگردان و عرفان ذو‌النون مصری نوشته است و پس از آن ترجمه‌ی متن کتاب ارزشمند «الکوکب الدری» را آورده است.

این کتاب 584 صفحه دارد و در سال 1390ش توسط انتشارات جامی به چاپ رسیده و فهرست‌هایی در مورد جای‌ها، واژگان و اصطلاحات عربی، منابع، آیات قرآنی، احادیث نبوی و نام کسان دارد.

منابع مقاله

1. ابن‌ جوزي، عبدالرحمن بن علي، «صفة الصفوة»، لبنان - بيروت: دار الکتب العلمية، 1423ق، ج 1،
2. ابن عربی؛ محی‌الدین، الکوکب الدري في مناقب ذي النون المصري، تحقیق عبد الحمید صالح حمدان، مصر:نشر المکتبة الأزهریة للتراث
3. ابن عربی، محی‌الدین(1425ه‍).الشجرة النعمانیة،چاپ اول.لبنان، بیروت:دارالکتب العلمیة
4. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى،(1403 ق) بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار،چاپ: دوم.بيروت: دار إحياء التراث العربي