اليواقيت و الدرر: شرح شرح نخبة الفكر
اليواقيت و الدرر: شرح شرح نخبة الفكر، عنوان اثری است 2 جلدی به زبان عربی از محمد عبدالرئوف بن تاجالعارفین مناوی با موضوع علوم حدیث، در شرح «نزهة النظر في توضيح نخبة أهل الأثر»، که خود شرح «نخبة الفكر»، اثر حافظ شهاب‌الدین احمد بن حجر (متوفی 852ق) است.
| اليواقيت و الدرر: شرح شرح نخبة الفكر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مناوی، محمد عبدالرئوف (نویسنده) سعودي، ربيع بن محمد (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | شرح نخبه الفکر. شرح |
| ناشر | مکتبة الرشد ناشرون |
| مکان نشر | عربستان - رياض |
| سال نشر | 1413ق. = 1993م. |
| چاپ | چاپ دوم |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اثر با تحقیق و تعلیقات ابوعبدالله ربیع بن محمد سعودی، توسط مكتبة الرشد در عربستان به چاپ رسیده است.
ساختار
کتاب، 2 جلد دارد: جلد اول حاوی مقدمه محقق، مقدمه مناوی و محتوای مطالب است. جلد دوم در ادامه محتوای مطالب جلد اول آمده است.
گزارش محتوا
نخبة الفكر، متنِ متینی است از حافظ شهاب‌الدین احمد بن حجر (متوفی 852ق) در علوم حدیث. ابن حجر خود شرحی بر این متن نوشته و آن را «نزهة النظر في توضيح نخبة أهل الأثر» نام نهاده است. کتاب حاضر شرحی است بر شرح ابن حجر توسط عبدالرئوف مناوی (متوفی 1013ق)[۱].
کتاب، نخبه ابن حجر، علی‌رغم حجم کمش، مورد اهتمام علما بوده و شروح و تعلیقات بسیاری از علما در قالب نظم و نثر بر آن نگاشته شده است. این کتاب مصطلحات علم حدیث را با اختصار غیر مخل توضیح داده است. ابن حجر، شرحی بر این اثر نوشت و این کتاب مختصر، گوی سبقت را از کتاب‌های مطول ربوده است. ازاین‌رو، ابوالحسن بن محمد صادق سندی مدنی در مقدمه کتابش «بهجة النظر شرح علی شرح نخبة الفكر» می‌نویسد: این اثر حاوی فوائد شریفه و لطیفه‌ای است و بااینکه در غایت ایجاز و اختصار است، مشتمل بر دقایق و اسرار این فن است تا جایی که فحول علما به مزایای این اثر، اعتراف کرده و به نهایت قبول آن پذیرفته‌اند و درباره آن شعرها گفته‌اند و متنش را به نظم درآورده‌‌اند[۲].
محقق کتاب در مقدمه خود می‌نویسد: این کتاب سفارش استاد و شیخ ما شیخ محمود احمد میره است که من را به تحقیق این اثر رهنمون شد و از علمش و وقت و کتاب‌ها و راهنمایی‌هایش بر من دریغ نورزید. من در راستای این تحقیق، اکثر شروح کتاب را خواندم و چون به شرح مناوی، معروف به «اليواقيت و الدرر» رسیدم، فواید و مطالبی را در آن یافتم که در پیشینیان وی ندیده بودم؛ ازاین‌رو استخاره کردم و شروع به تحقیق روی این اثر نمودم[۳].
مناوی انگیزه خود را از نگارش این شرح، درخواست‌های مکرری دانسته که در این موضوع از وی شده است[۴].
وضعیت کتاب
از جمله دیگر شروحی که بر کتاب نخبه یا شرح آن نوشته شده، عبارت است از:
- «مصطلحات أهل الأثر علی شرح نخبة الفكر»، شیخ علی بن سلطان هروی قاری (متوفی 1014)؛
- «نتيجة النظر في شرح نخبة الفكر»، کمال‌الدین محمد بن یحیی شمسی مغربی مصری (متوفی 821ق)؛
- «إمعان النظر في توضيح نخبة الفكر»، مولی محمداکرم بن عبدالرحمن سندی مکی؛
و...[۵].
از کارهای محقق روی کتاب، مورد ذیل را می‌توان نام برد: مقابله کتاب با 3 نسخه خطی در راستای تحقیق متن آن، به‌علاوه مقابله با نزهة النظر و شرح النخبه قاری و لقط الدرر شیخ حسن خاطر عدوی مالکی؛ تبیین برخی کلماتی که معنایشان مشکل است با مراجعه به معاجم لغوی؛ ارجاع آیات قرآنی به سوره و شماره آیات در سوره؛ ارجاع احادیث نبوی به مصادرشان در کتاب‌های روایی؛ همچنین اقوال علما به مصادرشان در کتاب‌ها؛ شرح مصطلحاتی که نیاز به شرح و توضیح دارند؛ ترجمه اعلام وارده در کتاب؛ فهرست تفصیلی کتاب، شامل فهرست موضوعات و آیات قرآنی و احادیث نبوی و اعلام وارده در کتاب و مواضع ورود آنها در کتاب؛ به‌علاوه مشخص کردن رئوس موضوعات در متن در وسط سطر با فونت ضخیم‌تر داخل پرانتز؛ ارائه ترجمه مفصل از مناوی و ترجمه مختصری از ابن حجر؛ تتبع در شروح و تعلیقات بر نخبه؛ قرار دادن شرح ابن حجر میان پرانتز با یک فونت مجزا و گذاردن اعلامی که ترجمه آنها ارائه شده میان پرانتز به جهت تمییز از غیر[۶].
فهرست مطالب، در انتهای جلد دوم آمده است. پاورقی‌های کتاب، علاوه بر ذکر ارجاعات، حاوی مطالب مفیدی در شرح پاره‌ای از عبارات متن است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه‌های محقق و نویسنده در جلد اول کتاب.