النكت علی مقدمة ابن الصلاح
النكت علی مقدمة ابن الصلاح، تألیف بدرالدین زرکشی (متوفی 794ق)، با تحقیق زین‌العابدین بن محمد بلافریج، شرحی بر کتاب مختصر «مقدمة ابن الصلاح»، نوشته ابوعمرو عثمان بن المفتی، معروف به ابن صلاح می‌باشد که به زبان عربی و در قرن هشتم نوشته شده است.
| النكت علی مقدمة ابن الصلاح | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | زرکشی، محمد بن عبدالله (نویسنده) بلا فریج، زین‌العابدین بن محمد (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | علوم الحديث. مقدمه ابن الصلاح |
| ناشر | أضواء السلف |
| مکان نشر | عربستان - رياض |
| سال نشر | 1419ق. = 1998م. |
| چاپ | چاپ يکم |
| موضوع | ابن صلاح، عثمان بن عبد الرحمن، 577 - 643ق. علوم الحديث - نقد و تفسير حديث - علم الدرايه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | /الف2 ع8084 / 107/6 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب دارای سه جلد است و با مقدمه محقق آغاز و مطالب بدون تبویب یا فصل‌بندی خاصی، در سه جلد، ارائه گردیده است.
روش زرکشی در شرح کتاب ابن صلاح، این است که عباراتی از متن کتاب را با عنوان «قوله» ذکر کرده و سپس می‌نویسد: «فيه أمور»، آنگاه مورد به مورد، به بحث و توضیح متن پرداخته است[۱].
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، ضمن نام بردن از کسانی که در علم مصطلح الحدیث، دست به نگارش زده‌اند (از جمله ابوعبدالله حاکم نیشابوری، ابوبکر بن خطیب بغدادی، رامهرمزی)، نکاتی پیرامون کتاب، بیان شده است[۲].
کتاب «مقدمة ابن الصلاح» قبل از اینکه اثری تألیفی باشد، اثری املایی است؛ یعنی ابن صلاح، جزوات درسی خود را به شاگردان املا کرده و در آخر، بررسی کرده و مقدمه‌ای بر آن نوشته است. ازآنجاکه این کتاب مقدمه‌ای برای حدیث‌شناسی است، آن را «مقدمه» نامیده‌اند[۳].
ابن صلاح در این کتاب، تمام آثار دانشمندان قبل از خود را، چه آثار مدون مثل کتاب خطیب بغدادی و حاکم نیشابوری و چه آثار غیر مدون، یا از افراد غیر معروف، مثل ترمذی و خطابی، که نظراتشان در کتاب دیگری آمده است، در اختیار داشته و با مطالعه آن‌ها، مطالب را با طبقه‌بندی تفکیکی و مشخص، به‌صورت جداجدا، با بحث منطقی در مورد هر مطلب، آورده است[۴].
ابن صلاح در کتاب خود، علوم الحدیث را در 56 علم توسعه داده و بیان کرده که اقسام دیگری نیز وجود دارد. وی بعضی از انواع را بسیار مفصل و گسترده بحث کرده؛ به‌طوری‌که گاه بیست صفحه درباره یک نوع توضیح داده است، ولی در برخی انواع، به‌طور مختصر بحث کرده است. برخی از این 56 علم، عبارتند از: حدیث صحیح؛ حدیث حسن؛ شناخت احادیث ضعیف؛ مسند؛ متصل؛ مرفوع؛ موقوف؛ مقطوع؛ مرسل؛ منقطع؛ معضل؛ تدلیس و حکم مدلس؛ شاذ؛ حدیث منکر؛ شناخت ثقات و... [۵].
ابن صلاح از میان این 56 علم، از نوع اول تا 22، مصطلحات را تعریف کرده است؛ مثل: صحیح، حسن، مرسل، منقطع، غریب و... و از نوع 23 تا 28، مباحثی در باب تحمل حدیث، آداب محدث و راوی، کتابت و ضبط حدیث و از نوع 29 تا 38، اصطلاحتی دیگر در مورد حدیث را بیان کرده است. از نوع 39 تا 65، به‌جز دو مورد (53 و 52) مباحث رجالی است[۶].
امتیازات کتاب ابن صلاح بر کتب قبل از خویش عبارتند از:
- استنباط دقیق از مذاهب و مباحث علمای قبل از خود و قواعد آن‌ها که در آثارشان بوده است.
- ضبط تعاریف قبل از خود، تحریر آن‌ها و ابداع تعاریفی که قبل از وی، سابقه نداشته است.
- بیان پژوهش‌ها و اجتهادات خود، به دنبال هر تعریف و توسعه تنویع علوم حدیث.
- تهذیب عبارات گذشتگان و اشاره به مواضع اعتراض آن‌ها.
از جمله آثاری که پس از کتاب ابن صلاح و پیرامون آن نوشته شده، کتاب حاضر (النكت علی مقدمة ابن الصلاح) می‌باشد که در واقع، شرحی بر کتاب ابن صلاح است. زرکشی در این کتاب، با عبارت «قوله»، قسمتی از متن ابن صلاح را ذکر کرده و سپس به شرح مباحث پرداخته است. مطالب شرح‌شده در این کتاب، عینا همان مطالب مطرح‌شده توسط ابن صلاح می‌باشد.
زرکشی در شرح مطالب، از آیات و روایات نبوی، استفاده زیادی کرده است.
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده است. پاورقی‌ها توسط محقق نوشته شده و در آن‌ها، علاوه بر ذکر منابع، توضیحات جامع و مفصلی پیرامون برخی از لغات و عبارات متن، داده شده است.