الموطأ و ذیله إسعاف المبطّأ برجال الموطّأ
كتاب الموطّأ، نوشته مالک بن انس (197-95ق)، دومین فقیه از پیشوایان مذاهب چهارگانه اهل سنت است. این کتاب به‌همراه کتاب «إسعاف المبطّأ برجال الموطّأ»، اثر سیوطی و با مقدمه حسن عبدالله شرف چاپ شده است.
| الموطأ | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مالک بن انس (نويسنده)
سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر (نويسنده) دار الکتاب العربی. قسم الدراسات (مقدمه‌نويس) |
| عنوان‌های دیگر | إسعاف المبطأ برجال الموطأ |
| سال نشر | 1408ق - 1988م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | م2م8 117/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الموطّأ، نخستین اثری است که در جمع میان «حدیث» و «فقه» به‌حسَب موضوع و مسئله نوشته شده و با ضمیمه کردن فتاوای عالمان ثقه، به شرح احکام شریعت اسلام پرداخته است. مالک بنای خویش را بر تمهید اصول برای بیرون آوردن احکام فروع دین نهاده است و در این اثر، بیشتر مباحث «اصول فقه» را گنجانده است و مسائل و فروعات را به آن اصول ارجاع داده است. او بر مبنای خود و نه بر اصطلاح اهل حدیث، احادیثی را (هرچند از مراسیل و بلاغات باشند) صحیح انگاشته و آن‌ها را گرد آورده است. «الموطأ» در شکل امروزی‌اش، 100 حدیث مسند، 222 حدیث مرسل، 613 حدیث موقوف و 285 رأی از تابعین فقیه را در بر دارد[۱].
قاضی ابوبکر محمد بن عربی در منزلت این کتاب، در «شرح ترمذی» می‌گوید: الموطأ بالای همه کتاب‌هایی که در فقه و حدیث نگاشته شده است، جای دارد. این کتاب، اصل اول و لُباب است و پس از آن، کتاب بخاری اصل دوم در این باب است و بر پایه این دو کتاب است که همه کتاب‌ها (مانند کتاب مسلم و ترمذی) نوشته شده‌اند.
الموطأ بر اساس سه روایت کامل به دست ما رسیده است: روایت یحیی بن یحیی بن کثیر مصمودی (234ق)، روایت محمد بن حسن شیبانی (189ق) و روایت سوید بن سعید بن سهل حدثانی (240ق). همچنین سه روایت ناقص از یحیی بن عبدالله بن بکیر قرشی (231ق)، ابوعبدالله عبدالرحمن بن قاسم (191ق) و ابومصعب احمد بن ابیبکر زهری (242ق) در الموطأ موجود است[۲].
إسعاف المبطّأ برجال الموطّأ
این اثر نوشته جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابیبکر سیوطی شافعی (849-911ق) است. الإسعاف اثری حدیثی است و در شمار آثار «جرح و تعدیل» در علم حدیث جای دارد. سیوطی این کتاب را در شرح حال راویانی که نامشان در «الموطأ» مالک آمده است، نگاشته است و حدیث‌های آن را تجرید کرده است[۳].
سیوطی دو اثر دیگر نیز در شرح موطأ به نام‌های «كشف المغطا في شرح الموطأ» و «تنوير الحوالك علی موطأ مالك» نوشته است[۴]. او در آغاز این کتاب، دیدگاه‌ها و آرای برخی عالمان جرح و تعدیل را درباره مالک گرد آورده است؛ آنان راه و روشی را که مالک در بهره‌گیری و نقل روایت‌ها از راویان ثقه به‌کار برده است، بیان می‌کنند[۵]. او سپس، نام راویان کتاب الموطأ را به‌ترتیب حروف معجم فهرست می‌کند و به شرح آن‌ها می‌پردازد؛ روش او در ترجمه حال راویان این‌گونه است که در آغاز، نام راوی را به‌همراه نسَب و کنیه او می‌آورد و سپس، شیوخ او را، که از آنان روایت نموده است و شاگردانش را که از او روایت نقل کرده‌اند، درج می‌کند و برخی آرای عالمان جرح و تعدیل را درباره او یادآور می‌شود و در پایان، سال‌مرگ او را ثبت می‌کند[۶].
سیوطی پس از نوشتن باب اسماء، باب‌هایی را به روی کنیه‌ها، فرزندان، نسَب‌ها و نام‌های مبهم می‌گشاید[۷]. همچنین، بابی را برای شرح حال زنان، ویژه می‌کند و آن را نیز مانند ابواب رجال، فصل‌بندی می‌نماید[۸]. او همه فصل‌ها را به‌ترتیب حروف معجم تنظیم کرده است. راویان این کتاب، 376 تنند که 105 صحابی و 60 تابعی در میانشان دیده می‌شود. همچنین، 42 حدیث در این تراجم آمده است که در بیشتر آن‌ها به فضایل صحابه و در بقیه، به باب‌هایی در عبادات (مانند طهارت و نماز) پرداخته شده است[۹].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه محقق و متن کتاب.