الموسوعة العلمية، التفسير و علوم القرآن

الموسوعة العلمية، التفسير و علوم القرآن، مجموعه‌ای است از آثار در زمینه تفسیر و علوم قرآنی که توسط محمد کرباسی (معاصر) گردآوری شده است.

‏الموسوعة العلمية، التفسير و علوم القرآن
پدیدآوران	کرباسی، محمد (گردآورنده) اولين همايش بين‌المللي ميراث مشترک ايران و عراق.دبير خانه (...)
ناشر	مجمع ذخائر اسلامی مرکز النجف الأشرف للتأليف و التوثيق و النشر
مکان نشر	ايران - قم عراق - نجف اشرف
سال نشر	مجلد1: 1393ش , 2015م,
شابک	‎978-964-988-806-4
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

این کتاب یک‌جلدی شامل پنج اثر زیر است:

1. «حل مشكلات آيات القرآن»؛
2. «إنارة الحالك في قراءة ملك و مالك»؛
3. «بلوغ منی الجنان في تفسير بعض ألفاظ القرآن»؛
4. «النقد اللطيف في نفي التحريف عن القرآن الشريف»؛
5. «أرجوزة في أسامي سور القرآن».

در ابتدای هریک از این آثار مقدمه‌ای نگاشته شده است. بیشتر این مقدمات، حاوی زندگی‌نامه نویسنده آن اثر می‌باشد.

گزارش محتوا

حل مشكلات آيات القرآن

اثر محمدمهدی نراقی (متوفی 1209)، کتابی است که به رفع اشکال و ابهام از برخی از آیات قرآن اختصاص یافته است. این اثر با مقدمه‌ای کوتاهی درباره نویسنده آغاز می‌شود.

آیه نور، اولین آیه‌ای است که نویسنده به شرح و توضیح مبهمات آن می‌پردازد. در این آیه شریفه خداوند متعال، نورش را به «مشكات فيها مصباح...» تشبیه نموده است. مشبه‌به در اینجا امری مرکب است که مشتمل بر امور متعدد می‌شود. برای اینکه تشبیه صحیح باشد باید مشبه نیز مرکب باشد.

چون خداوند از ترکیب بری است، بنابراین مفسرین دست‌به‌قلم شده و برای پاسخ به آن، به کتب روایی و تفسیری مراجعه نموده‌اند. بیشتر مفسرین بر این عقیده‌اند که مراد از «نوره» در این آیه شریفه، نور پیامبر(ص) است؛ بنابراین نور آسمان‌ها به معنای دارای نور آسمان‌ها یا صاحب نور آسمان‌ها است. طبق این نظریه، خداوند سبحان، صفت شگفت پیامبر خویش را در افاضه و اشراق به صفت «مشکات» تشبیه کرده و قلب او را به «مصباحی» در این مشکات تشبیه فرموده است....

شش نظر دیگر نیز در این‌باره ارائه شده است که برخی از آن‌ها از منابع اهل سنت نقل گردیده است.

در آیه 22 سوره کهف، خداوند چنین فرموده است:سَيقُولُونَ ثَلاٰثَةٌ رٰابِعُهُمْ كلْبُهُمْ وَ يقُولُونَ خَمْسَةٌ سٰادِسُهُمْ كلْبُهُمْ رَجْماً بِالْغَيبِ وَ يقُولُونَ سَبْعَةٌ وَ ثٰامِنُهُمْ كلْبُهُمْ. در این آیه شریفه، جمله سوم آن با واو شروع شده، درصورتی‌که چنین به نظر می‌رسد که با شیوه قبل مقداری متفاوت است. نویسنده می‌گوید: فایده این واو، تأکید لصوق صفت به موصوف و دلالت بر این است که اتصاف موصوف به این صفت، امری ثابت و مستقر است. در واقع این واو بر جمله‎ وصفیه (صفت برای نکره) داخل می‌شود؛ چنان‌که بر جمله حالیه (حال برای معرفه) نیز وارد می‌گردد؛ بنابراین، این واو نشانگر این است که کسانی ‎که گفتند: «اصحاب کهف هفت نفر بودند و هشتمین آن‌ها سگشان بود»، از روی علم سخن گفتند نه از روی حدس و گمان؛ لذا عبارت «رجما بالغيب» بر گفتار آنها مقدم شده و پس از آن ذکر نشده است....

نویسنده در ادامه، چهل آیه دیگر را ذکر می‌کند و ابهامات آنها را برطرف می‌نماید و اشکالات وارده را پاسخ می‌دهد.

إنارة الحالك في قراءة ملك و مالك

تألیف ملا فتح‌الله اصفهانی (1266-1339ق)، ملقب به شیخ‌الشریعه، کتابی است مبسوط درباره سوره حمد و اختلاف قرائت‎های قرآن. نویسنده در این کتاب قرائت‎های غیر مشهور، در 26 آیه از قرآن را بررسی کرده و آنچه را با رسم‌الخط قرآن مخالف یا موافق است، با بیانی رسا و زیبا بیان کرده است. وی در این نوشته پس از آوردن ده مقدمه، با دوازده دلیل ثابت می‌کند که در آیهمالك يوم ‎الدين، در سوره حمد، بهتر است به‌جای «مالك»، «ملك» خوانده شود. در خاتمه کتاب نیز احادیثی که اهل سنت درباره تحریف قرآن نقل کرده را مورد بررسی قرار داده است. آیت‌الله شریعت در دهم صفر سال 1324ق، این نوشته را به پایان برده است و یکی از شاگردانش به نام شیخ عبدالحسین حلی نجفی آن را به فارسی ترجمه کرده است.

در ابتدای این اثر مقدمه‌ای به قلم محقق اثر، عبدالعلی اسدی نوشته شده که در آن به زندگی‌نامه شیخ‌الشریعه اصفهانی و مختصری درباره روش خود در تحقیق این اثر اشاره کرده است.

بلوغ منی الجنان في تفسير بعض ألفاظ القرآن

تألیف شیخ محمدرضا بن قاسم غراوی (متوفی 1385ق)، کتابی است که نویسنده در آن، برخی از الفاظ و واژگان قرآن را به زبان عربی شرح داده است. در ابتدای این اثر ترجمه نویسنده به‌همراه نسخ مورد استفاده محقق و تصاویری از آن آمده است.

این اثر توسط عبدالعلی اسدی مورد تحقیق قرار گرفته است.

شیخ غراوی، کتابش را با شرح مختصری از واژگان سوره حمد آغاز کرده و با سوره ناس به پایان ‎برده است.

النقد اللطيف في نفي التحريف عن القرآن الشريف

اثر آقابزرگ طهرانی (1292-1390ق)، کتابی است در دفاع از حاجی نوری صاحب «فصل الخطاب في‎ تحريف‎ الكتاب‎».

آقابزرگ، استادش حاجی‎ را‎ از‎ قول به تحریف به معنی‎ تغییر و تبدیل تبرئه می‌نماید و از طرفی تحریف به معنی تنقیص را با ادله تاریخی اثبات‎ می‌کند. این کتاب را فرزند‎ مؤلف،‎ آقای‎ علینقی منزوی به فارسی ترجمه نموده است.

آقابزرگ در این اثر درباره «فصل الخطاب» گفته است: استادم (محدث نوری) مرادش این است که قرآن موجود، پس از جمع عثمانی، افزایش و کاستی نپذیرفته است و «مردم مراد مرا برعکس فهمیده‌اند و حتی صلاح بود نام کتابم را فصل الخطاب في عدم تحريف الكتاب می‌گذاشتم. مراد من افکندن بخشی از وحی نازل‎شده است و اگر می‌خواهید نام کتاب مرا «القول الفاصل في إسقاط بعض الوحي النازل» بگذارید».

در ابتدای این اثر ترجمه نویسنده و تصاویری از نسخ خطی توسط محقق کتاب علی بن موسی نجفی آورده شده است.

أرجوزة في أسامي سور القرآن

تألیف رضی‌الدین هاشمی، اثری است منظوم در ذکر نام سور قرآن.

نویسنده، نام یک‎صدوچهارده سوره را در سی بیت به شکل زیبایی جای داده؛ به‌گونه‌ای که ترتیب آن از حمد آغاز و به ناس ختم می‌شود. این اثر برای کسانی که علاقه‌مند به حفظ ترتیبی سور قرآن هستند بسیار مفید است.

ابیات ابتدایی کتاب چنین است:

يا راغبا في نظم أسماء السور		دونك نظما دونه نظم الدرر
أولها الفاتحة المنورة		و آل ‎عمران عقيب البقرة
و بعدهن سورة النساء		و تلوها مائدة السماء

در ابتدای این اثر تصاویری از نسخ خطی آمده است.

وضعیت کتاب

فهرست محتویات در انتهای کتاب قید شده است.

پاورقی‌های این اثر به ذکر منابع مطالب کتاب و گاه توضیح برخی از مباحث یا شرح برخی از لغات اختصاص یافته است.

منابع مقاله

1. مقدمات و متن کتاب.
2. محمدی، محمدعلی، «ملا فتح‌الله اصفهانی، شیخ شریعت»، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، اول، 1377ش.
3. مشکور، محمدجواد، تاریخ مذهب شیعه (11)، مجله جلوه، خرداد 1325، شماره 12، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز).
4. نصیری، علی، معرفت قرآنی (یادنگار آیت‌الله محمدهادی معرفت)، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1387ش.