المهذب فیما وقع في القرآن من المعرب
المُهَذّبُ في ما وقع في القرآن من المُعَرَّبِ، نوشته ادیب، مورّخ، مفسّر، فقیه و نویسنده فعال شافعی قرن نهم و دهم قمری، جلال‌الدین عبدالرحمن سیوطی (849-911ق)، به معرفی واژگان دخیل در قرآن کریم به‌ترتیب حروف تهجی می‌پردازد. منظور از «مُعَرَّب»، کلماتی است که از زبان‌های دیگر (مانند فارسی، عبری، رومی، سریانی و...) وارد عربی شده است.
| المهذب فیما وقع في القرآن من المعرب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر (نويسنده) هاشمی، تهامی راجی (محقق) |
| ناشر | المرکز الثقافي للنشر و التوزیع |
| مکان نشر | مغرب - محمدیه |
| سال نشر | 13سده |
| چاپ | 0 |
| موضوع | قرآن -- دایرةالمعارف ها و واژه نامه‌ها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 66/۹/س۹م۴م |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
- جلال‌الدین سیوطی نوشته است: در این اثر، هر مقدار که کلمه «مُعَرَّب» را یافته‌ام، آورده‌ام و به کسی که آن را بیگانه از عربی شمرده، نسبت داده‌ام و نظرش را بیان کرده‌ام. آیا واژگان دخیل در قرآن، وجود دارد یا نه؟ اندیشوران در پاسخ به این پرسش، اختلاف دارند و بیشترشان (از جمله امام شافعی و ابن فارس) گفته‌اند: هیچ واژه دخیلی در قرآن نیست...، ولی برخی گفته‌اند: کلمات «مُعَرَّب» در قرآن وجود دارد، اما معدود و محدود است و آن را از عربی بودن خارج نمی‌سازد؛ مانند آنکه اگر در قصیده‌ای فارسی فقط یک کلمه عربی بیاید، به‌خاطر آن یک واژه تازی، از فارسی بودن خارج نشود[۱]. نویسنده خودش نظر اخیر را پذیرفته و برای ورود واژگان دخیل در کتاب الهی، شواهد و حکمت‌هایی آورده است[۲].
- محقق کتاب، تهامی راجی هاشمی، با یادکرد و معرفی برخی از آثار پیشینیان در باب واژگان دخیل در قرآن، می‌افزاید: «المُهَذّب» سیوطی، فرهنگ‌نامه‌ای جامع همراه با توضیحات است که شامل همه واژگان دخیل در قرآن می‌شود و هرچند من فقط به دو نسخه خطی از این کتاب دست یافتم، ولی معتقدم که توانسته‌ام با تصحیح همین دو نسخه، متنی پیراسته عرضه کنم[۳].
ساختار و محتوا
نویسنده در این کتاب، تعدادی از واژگان قرآنی (حدود 100 واژه) را به‌ترتیب الفبایی آورده و بعد در هر مورد توضیح داده است که چه کسی آن را دخیل شمرده و از کدام زبان وارد عربی شده است.
نمونه مباحث
- «القَيُّوم»: واسطی گفته است که در زبان سریانی، قیوم کسی است که نمی‌خوابد[۴].
- «المِسك»: ثعالبی در فقه اللغة حکایت کرده است که این کلمه فارسی است[۵].
یادآوری: در زبان فارسی، «مِشک» و «مُشک» گویند و در زبان عربی، شین به سین، تبدیل شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.