المنهل الصافي و المستوفي بعد الوافي
المنهل الصافي و المستوفي بعد الوافي تألیف یوسف بن تغری بردی اتابکی (متوفی 874ق/ 1470م)، با تحقیق دکتر محمد محمدامین، کتابی است در شرح‌حال برخی از رجال و بزرگان قرن هفتم تا نهم هجری در برخی از ممالک اسلامی، که به زبان عربی و در قرن نهم هجری نوشته شده است.
| المنهل الصافي و المستوفي بعد الوافي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن تغری بردی، یوسف بن تغری بردی (نويسنده)
امین، محمد محمد (محقق) عبدالعزيز، نبيل محمد (محقق) عاشور، سعيد عبدالفتاح (مقدمه‌نویس) |
| ناشر | الهیئة المصریة العامة للکتاب |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | 1410ق - 1984م - 1985م - 1986م - 1988م - 1990م |
| چاپ | 1 |
| شابک | - |
| موضوع | شاعران عرب - نویسندگان عرب - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 6 |
| کد کنگره | 8م2الف 2066 PJA |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب با سه مقدمه از سعید عبدالفتاح عاشور، محقق و نویسنده آغاز و اسامی افراد، به ترتیب حروف الفبا در شش جلد تنظیم شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه نخست، ضمن ارائه زندگی‌نامه مختصری از نویسنده، به بیان وجه تسمیه کتاب پرداخته شده و به این نکته اشاره گردیده است که ابن تغری، نام «المستوفی بعد الوافی» را به دلیل اشاره به کتاب «الوافي بالوفيات» شیخ صلاح‌الدین خلیل بن ایبک صفدی برگزیده است که آن نیز اشاره به کتاب «وفیات الأعیان» ابن خلکان دارد و در واقع این اثر، تکمیل کتاب «الوافی بالوفیات» می‌باشد[۱].
در مقدمه محقق، به اقدامات تحقیقی صورت گرفته در کتاب و نسخ خطی آن اشاره شده است[۲].
در مقدمه نویسنده، ضمن اشاره به موضوع و محتوای کتاب، به بیان انگیزه تألیف پرداخته است که کتاب را نه به خاطر تقدیم به امیر یا سلطانی نوشته و نه به سفارش دوست یا برادری، بلکه انگیزه وی از نگارش این اثر، تنها برای خود و به عنوان انیسی برای خلوت خویش بوده است[۳].
مؤلف در این کتاب، تقریباً شرح‌حال سه هزار تن از سلاطین، امرا، وزرا، دانشمندان، شعرا، مورخان، خطاطان و مهندسان را آورده است. اینان عبارتند از کسانی که در مصر و شام زندگی می‌کرده‌اند و نیز معاصران آنان از مغولان گرفته تا بزرگان عراق، یمن، حجاز، مغرب، اندلس و... در عصر سلاطین ممالیک اول و دوم. در این کتاب حتی شرح‌حال بعضی از شاهان اروپا چون لویی نهم و بعضی از زنان چون شجرهٔ الدر، همسر ملک صالح و مونسه خاتون دختر سلطان ابوبکر عادل ایوبی نیز آمده است [۴].
کتاب به ترتیب حروف معجم تألیف شده و با شرح‌حال رجالی که در 650ق/1252م در عهد عزالدین ایبک ترکمانی درگذشته‌اند، آغاز گردیده و با شرح حال ابن شیخ علی (متوفی 806ق/1403م در پایان جلد ششم به آخر رسیده است [۵].
از جمله افراد مذکور در کتاب، می‌توان از صدرالدین بصراوی (609- 697ق) [۶]؛ ابواسحاق اشبیلی غافقی (641- 710ق) [۷]؛ مجدالدین قلانسی (765ق) [۸]؛ عزالدین ابن عجمی (731ق) [۹]؛ ابن شیخ عبدالله منوفی (798ق) [۱۰]؛ جلال‌الدین بن قلانسی (654- 722ق) [۱۱] و ابواسحاق نجیبی (663ق) [۱۲] نام برد.
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده است. این فهارس عبارتند از فهرست: اعلام؛ امم، شعوب، قبایل، فرق و جماعات؛ شهرها و اماکن؛ الفاظ اصطلاحی و اسامی کتب وارد شده در متن، به همراه منابع و مراجع مورد استفاده محقق و تراجم مذکور در کتاب.
پاورقی‌ها توسط محقق نوشته شده و در آنها، علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ به منابع مطالب اشاره و برخی مطالب شرح و توضیح شده است.
مؤلف، خود این کتاب را در یک مجلد مختصر ساخته و آن را «الدلیل الشافی علی المنهل الصافی» نام گذاشته است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه‌ها و متن کتاب.