المنمق في أخبار قریش

المنمق في أخبار قریش، اثر محمد بن حبیب بغدادی (متوفی 245ق/ 859م)، کتابی است پیرامون برخی از ویژگی‌ها، خصایص و موضوعات مربوط با قبیله قریش در حجاز که با تصحیح خورشید احمد فارق، به چاپ رسیده است.

‏المنمق في أخبار قریش
پدیدآوران	ابن حبیب، محمد بن حبیب (نويسنده) خورشید احمد فاروق (محقق)
ناشر	عالم الکتب
مکان نشر	لبنان- بیروت
سال نشر	1985م , 1405ق
چاپ	اول
موضوع	قريش (قبيله) - سرگذشت‌نامه، قريش (قبيله) - تاريخ
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏ق‎‏4‎‏الف‎‏2 219 ‏DS‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب با مقدمه مصحح آغاز و مطالب، بدون تبویب و فصل‌بندی خاصی، در عناوین متعدد، ارائه شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه مصحح که در سال 1964م نوشته شده، علاوه بر اشاره به زندگی نویسنده و وثاقت و ضعف او و نیز موضوع و اهمیت کتاب و نسخ آن، به بیان برخی از ویژگی‌ها و خصایص این اثر، پرداخته شده است.

آنچه باعث اهمیت کتاب و لزوم توجه بدان می‌شود، آن است که مؤلف آن، از مورخان و نسب‌شناسان برجسته قرن سوم هجری و از نسل دانشورانی است که تک‌نگاری‌های فراوانی در موضوعات متنوع نگاشته است. وی عالمی به‌ تمام ‌معنا اخباری و علاقه‌مند به مسائل تاریخی- نسبی و ادبی است. شاید در مقایسه با سایر مورخان آن روزگار، از نظر موضوعاتی که موردعلاقه وی بوده، بتوان او را با هشام کلبی و مدائنی مقایسه کرد، گرچه حجم کاری او، بسیار کمتر از مدائنی است.

آنچه مهم است اینکه، اثر حاضر، حاوى اخبار تاریخى بسیار با ارزش و منحصربه‌فردی است. این کتاب، آگاهی‌هایى است از زندگى و مناسبات اجتماعى و قبایل عرب و مشتمل بر رساله‌هاى کوچکى است که رسالت هرکدام، ثبت نوعى خاص از اطلاعات اجتماعى و تاریخى است که می‌توان از جمله آنها، به موضوعاتی همچون: قصه زهره و امیه، حدیث‌الفیل، اختلافات میان عبدالمطلب و حرب بن امیه و ثقیف، وقایع روز بدر، بت‌های کعبه، رؤسای قریش، ماجرای دارالندوه، حکم مفاخرات و منافرات در قریش، زنادقه قریش، کسانی که در قریش، به حماقت معروف بودند، اسب‌ها و شمشیرهای معروف قریش، قریشیانی که به خاطر سرقت، دستشان قطع شده، حواریون و یاران پیامبر(ص) از قریش و زیبارویان قریشی اشاره نمود.

مى‌توان گفت که بیشتر اخبار کتاب حاضر، درباره قریش و به‌طور عمده از دوران جاهلیت است. مباحث کتاب با نسب قریش آغاز شده، از فضائل عباس ‍ سخن به میان آمده و پس‌ازآن، از حلف‌الفضول و سایر احلاف و منافرات و نزاع‌هاى میان خاندان‌هاى قریش به‌تفصیل سخن گفته شده است. بخش ‍ دیگر کتاب که در لابه‌لای همان مباحث آمده، بحث از ایام‌العرب خاص قریش است که از نظر تاریخى ارزش فراوانى دارد. اخبارى از آن هم به دوره اسلامى اختصاص دارد. به عنوان نمونه، بحث‌هاى چون: المؤذون لرسول‌الله(ص) المستهزءون من قریش، المشبهون برسول‌الله(ص) من قریش. در بخش‌هاى دیگر، به کوران قریش، احولان قریش، کوسج‌هاى قریش و نیز به معرفى کسانى که مادرشان نصرانى، یهودى، نبطى یا حبشى و سندى بوده‌اند، پرداخته شده است.

مؤلف در این اثر و نیز کتاب معروف دیگرش «المحبر»، از بسیارى از چهرهاى به نام پیش از خود نام برده است. شاید بیش از همه، نام هشام کلبى که از مشایخ او بوده و زمینه کارى وى با او مشترک بوده و در آثار وى به چشم می‌خورد. دیگران عبارتند از: ابوعبیده معمر بن مثنى، هیثم بن عدى، عبدالعزیز بن عمران، ابن اسحاق و واقدى.

با توجه به مطالب نوشته شده در این کتاب، گفته شده است که مؤلف تمایلات شیعى داشته و شاهد آن که هر کجا نام ابوبکر و عمر آمده، تعبیر «رضی‌الله‌عنه» آورده و هر کجا نام خدیجه و نام امام على(ع) آمده، تعبیر «علیه‌السلام» آورده است. شاهد دیگر آن که گفته است عمر احول بوده و اینکه قبل از اسلام آوردن، کنیز مسلمان شده خود را کتک زده است. باید گفت مؤلف با جسارت تمام، زشتی‌هاى بسیاری از قریش و صحابه و فرزندان آنها را آورده است. ارائه فهرستى از حد خوردگان صحابه و فرزندانشان هم مى‌تواند مؤیدى بر آزاداندیشى او و یا تمایلات شیعى او در قدح صحابه تلقى شود. شاید همین مسئله دلیل بى‌توجهى به اثر حاضر توسط دانشوران سنى در طول تاریخ باشد.

وضعیت کتاب

فهرست اعلام، قبایل و اماکن، به همراه فهرست موضوعات، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع و اشاره به اختلاف نسخ، به توضیح و تشریح برخی از کلمات و واژگان متن، ارائه گردیده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. جعفریان، رسول، «منابع تاریخ اسلام»، انصاریان، قم، چاپ اول، 1376ش.