المعجب في تلخيص أخبار المغرب
المعجب في تلخيص اخبار المغرب نوشته ابومحمد عبدالواحد بن على المراكشى، از جمله كتاب‌هائى است كه اطلاعات ارزشمندى نسبت به تحولات كشور مغرب، روش مملكت‌دارى پادشاهان آن و دولتهایى كه از آن جدا شده‌اند را در خود جاى داده است.
| المعجب في تلخيص أخبار المغرب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مراکشی، عبدالواحد بن علی (نویسنده) |
| ناشر | المکتبة العصرية |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 2006 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اندلس - تاریخ
دروزیه قرطبه - تاریخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DP 114 /م4م6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نویسنده كتاب را بنا به درخواست يكى از فرمانداران آن ناحيه، به رشته تحرير درآورده است.
ساختار
كتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز شده و مطالب در چندين فصل، تنظيم شده است.
نویسنده در ابتدا به ذكر جزيره اندلس و توصيف شهرها، روستاها و حد و مرزهاى آن پرداخته و سپس گزارش‌هاى فتح آن به دست مسلمانان را بيان مى‌كند. در بخشى ديگر، درباره دانشمندان و علماى آن سرزمين تا پایان حكومت امويان و همه دوره‌هاى خلافت عباسيان پرداخته شده است.
مؤلف، كتاب خود را به فصل‌هاى متعددى تقسيم‌بندى كرده است كه با توجه به موضوعات مورد بحث، بعضى از آن‌ها طولانى و بعضى ديگر به صورت مختصر مى‌باشد.
در اين كتاب، توصيفى از مناطق جغرافيايى و مرزهاى بلاد مغرب، مقدارى از سيره حكام آن خصوصا پادشاهان مصامده بنى عبدالمؤمن از آغاز استيلاى آن‌ها تا حدود سال (621ق) و همچنين مختصرى از احوال مردم و شاعران آن سرزمين كه نویسنده در طول زندگى خود، آن‌ها را ديده و با آن‌ها معاشرت داشته آورده شده است.
وى پس از بيان مختصرى از زندگى‌نامه پادشاهان، اهتمام زيادى به ذكر نام فرزندان، وزرا، حاجبان، كاتبان، قاضيان و شاعران آن‌ها نشان مى‌دهد.
استفاده از كلماتى مانند (لعنةالله) براى دشمنان، (رحمةالله) براى فرمانداران، (أعادها الله الى المسلمين) براى سرزمين‌هایى كه تحت اشغال فرنگيان است، (أسأل الله بقائه الى أن تقوم الساعة) براى مساجد معروف آن منطقه و... از جمله ويژگى‌هاى كتاب مى‌باشد.
تواضع علمى نویسنده همراه با اعتراف او به فضل علمى علماى سابق در بخش‌هاى مختلف كتاب به خوبى به‌چشم مى‌خورد، امرى كه نمى‌توان آن را در بسيارى از تصنيفات ديگران مشاهده نمود.
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه، به دلايل نوشتن كتاب و موضوعاتى كه در آن مطرح شده اشاره كرده و از اين‌كه بدون داشتن اطلاعات لازم و مصادر كافى راجع به اين موضوع، كتاب نوشته، عذرخواهى كرده است.
نویسنده، مطالب كتاب خود را از زمان فتح جزيره اندلس به دست مسلمانان در ماه رمضان سال 92ق شروع مى‌كند كه به دست فردى به نام طارق و به قولى ابن زياد و بنا به قول سومى به دست والى طنجه كه ابن عمر ناميده مى‌شد فتح گرديد. سپس نام تابعينى كه براى امر جهاد وارد اين منطقه شده‌اند را مى‌آورد كه از آن جمله مى‌توان به اين افراد اشاره نمود: محمد بن أوس بن ثابت انصارى، حنش بن عبدالله صنعانى، عبدالرحمن بن عبدالله غافقى، يزيد بن قاسط، موسى بن نصير و...
وى بخش مهمى از كتاب را به ذكر مدت حكمرانى افراد مختلف در جزيره اندلس و مدت زمان آن اختصاص مى‌دهد و به وقايع و اتفاقاتى كه در دوره آن‌ها رخ داده است اشاره مى‌نمايد، كه اولین آن‌ها عبدالرحمن بن معاوية بن هشام بن عبدالملك بن مروان ملقب به (الداخل) است كه به سال 113ق در شام ديده به جهان گشود و در زمانى كه حكومت عباسيان بسط يافت، در شهرهاى مختلف بلاد مغرب به صورت ناشناس از جايى به جايى ديگر در حال تردد بود تا اين‌كه وارد اندلس شده و با يافتن ياورانى، مستولى بر اين منطقه گرديد كه تا سال 172ق مدت حكومت او به طول انجاميد.
وى در ادامه به ذكر حكمرانان اموى بر اين منطقه پرداخته و اين‌كه نوادگان عبدالرحمن بن معاويه بعد از وى، زمام امور را به دست گرفته‌اند كه سرانجام در زمان حكومت هشام المعتد بالله، چراغ سطوت و قدرت بنى‌اميه رو به افول گذارده و بر اثر شورش‌هاى فراوان داخلى، تاج و تخت خود را از دست داد. بعد از ايشان، فردى به نام قرطبه جهور بن محمد بن جهور، ملقب به (اباالحزم) بر آن بلاد استيلا پيدا نمود.
در فصلى ديگر، نویسنده به توصيف جغرافيايى سرزمين اندلس پرداخته و ثروت‌هاى طبيعى آن را كه شامل معادن مختلف، رودهاى پر آب و شهرهاى بزرگ است برشمرده و در ادامه، شهرهایى را كه دوباره به دست مسيحيان تا سال 621ق افتاده و بر آن استيلا يافته‌اند و همچنين مناطقى كه به دست مسلمانان باقى مانده است را نام برده است كه از آن جمله مى‌توان به نام مناطق زير اشاره كرد: شنكله، بلنيسه، شاطبه، جزيرة الشقر، قلعه رقه، قلعه بلس و....
در پایان، نویسنده رودهاى بزرگ اندلس و سرچشمه آن‌ها را نام مى‌برد كه از جمله آن‌ها رود (طرطوشه) بوده كه از كوه‌هاى آن منطقه سرازير شده و بعد از گذر از سرزمين‌هاى مختلف، به درياى روم منتهى مى‌شود. رود ديگر، مرسيه نام دارد كه باز هم، منبع آن همان منبع رود (طرطوشه) مى‌باشد. عظيم‌ترين اين رودها، رودى به نام (أشبيليه) است.
از جمله ويژگى‌هاى كتاب، عبارتند از نوشتن وقايع حقيقى و دورى نمودن از داستان‌هاى خيالى و دروغين، ذكر كتب منبع و مستندات اتفاقاتى كه نویسنده آن‌ها را در كتاب ذكر كرده است، استفاده فراوان از اشعار، به‌گونه‌اى كه نویسنده، گاهى از قصايدى استفاده مى‌نمايد كه بيش از پنجاه بيت مى‌باشند و علت چنين كارى را نفيس بودن قصيده و خالص بودن معانى آن برمى‌شمارد.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب، اعلام و اشعار مذكور در متن به همراه فهرست مصادر و مراجع مورد استفاده مصحح، در انتهاى كتاب آمده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.