المسائل و الأجوبة في الحديث و التفسير

المسائل و الأجوبة في الحديث و التفسير، تألیف نویسنده، تاریخ‌نگار، محدّث و واژه‌شناس قرن سوم هجری قمری، ابومحمد عبدالله بن مسلم دینورى، مشهور به ابن قتیبه دینوری (213-276ق)، مجموعه پاسخ‌هایی به پرسش‌های قرآنی و حدیثی در موضوعات گوناگون و تفسیر و تأویل برخی از اختلافات و تعارض‌ها است. پژوهشگران معاصر، مروان عطیه و محسن خرابه، این کتاب را تصحیح و تحقیق کرده و برای آن مقدمه‌ای روشمند و ارزنده نوشته و نویسنده و آثارش و کتاب حاضر را شناسانده و همچنین پاورقی‌هایی بر آن افزوده و منابع مطالب را ثبت کرده و توضیحاتی نسخه‌شناختی، لغوی و... را ارائه داده‌اند.

المسائل و الأجوبة في الحديث و التفسير
پدیدآوران	ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم (نويسنده) عطیه، مروان (محقق) خرابه، محسن (محقق)
ناشر	دار ابن کثير
مکان نشر	سوریه - دمشق
سال نشر	1410ق - 1990م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	الف۲م۵ 117/2 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هدف و روش

• محققان کتاب، با بیان این نکته که اثر حاضر نوشته یکی از پیشوایان زبان و ادبیات عربی و اندیشوری معروف است، توضیحات روش‌شناختی دقیق و مفصلی را افزوده‌اند؛ از جمله:

1. مسائل و جواب‌ها در باب موضوعات غریب ‌الحدیث، تفسیر قرآن و لغت است و توضیح معانی برخی از احادیث و واژگان بغرنج در آن مشاهده می‌شود که حتی در کتاب خود نویسنده، غريب الحديث، نیز نمی‌توان یافت.
2. همچنین ابن قتیبه دینوری، معنای صحیح برخی از آیات را توضیح می‌دهد که در ظاهر باهم اختلاف دارند و باهم جمع نمی‌شوند، ولی با تبیینی که او انجام می‌دهد، اختلاف و تعارض از بین می‌رود.
3. روش ابن قتیبه دینوری، در شرح معانی واژگان دشوار در این کتاب، همان شیوه ابوعبید قاسم بن سلام در کتابش غريب الحديث، است.
4. ازآنجاکه ابن قتیبه دینوری در اینجا همان راه و روش کتاب خودش غريب الحديث را پیموده، برخی از پژوهشگران، کتاب حاضر را «ذيل غريب الحديث» نامیده و یا به‌عنوان تتمه آن قرار داده‌اند.
5. هرچند نویسنده به مباحث گوناگون، از جمله برخی از مسائل فقه، قرائت، نحو و تاریخ نیز پرداخته است، ولیکن جنبه ادبی و واژه‌شناسی و «توضیح معانی واژگان ناآشنای روایی و قرآنی» (غريب الحديث و الأثر و التفسير) در این پاسخ‌ها، غلبه دارد.

ساختار و محتوا

• نویسنده در این اثر، به تعداد 190 مسئله لغوی، روایی، تفسیری و... پاسخ داده است، ولیکن در بین این پرسش‌ها و پاسخ‌ها، نظم و سامان‌دهی خاصی مشاهده نشد.

نمونه مباحث

• از من پرسیده‌ای در مورد احادیثی که در کتابم «المؤلَّف في تفسير غريب الحديث»، نیافته‌ای... از جمله: «قال علي: من كذب علی رسول‌الله(ص) فإنما يدمث مجلسه من النار و حرّك يده حتی ثارت قسطلانية»؛ معنای روایت امام علی(ع) این است: هرکسی که به پیامبر(ص) دروغ ببندد، آتش جهنم را برای خودش آماده کرده است و دستش را حرکت داد تا بوی گرد و غبار بلند شد.
• پرسشگری از من در مورد تعبیر «لَقَدْ عَلِمُوا» و «لَوْ كانُوا يعْلَمُونَ»، در آیه 102 سوره بقره، پرسید: چگونه می‌شود که مردمی هم بدانند و هم ندانند؟! پاسخی که من دارم این است: مردمان گاهی راه حقّ و رشد را می‌شناسند، ولیکن از آن منحرف می‌شوند، پس گفته می‌شود: رشد و حقّ برای آنان بهتر است اگر بدانند و منظور از این دانایی دوم، اختیار و انتخاب کردن و تمییز دادن است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.