المسائل المصريّة
المسائل المصريّة از كتاب‌هاى مختصر و موجز محقق حلى است كه به سبک فقه استدلالى، پنج مسأله از كتاب طهارت «النهاية» شيخ طوسى «قده» (م 460 ق) را بررسى نموده است. نامهای دیگر این کتاب «المسائل المصريّة»، «المسائل المصريات»، «جوابات المسائل المصريات»[۱]
| الرسائل التسع | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حلی، جعفر بن حسن (نویسنده) استادی، رضا (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | المسائل المصريات، جوابات المسائل المصريات |
| ناشر | کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1413 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | فقه جعفری - قرن 7ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 182 /م3ر5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
این کتاب به همراه هشت رساله دیگر و با نام الرسائل التسع منتشر شده است.
انگيزۀ تأليف
محقق حلى اين كتاب كوچك را به درخواست سيد شريف تأليف نموده است، زيرا وى پس از شنيدن شرح قسمت اول از النهاية شيخ طوسى «قده»، توسط محقق حلى، لازم دانسته است كه وى آن را به صورت مفصل‌تر بيان نمايد.
در خطبۀ اين كتاب آمده است: إنیمجيب إلى ما سأله السيد الشريف لمعرفتي برياسته و نبله و تحققي بفراسته و سداد عقله و إن ذلك يقع منه في موقعه و يحل في معرفته... فإنه ذكر أنه سمع منّي شرحها و لم ينضبط له إلا أقلّه.
از آنجا كه مؤلف اين قسمت از النهاية را در اين كتاب نسبت به كتاب النهاية و نكتها مفصل‌تر توضيح داده است بنابراین بعدها در النهاية و نكتها مطالبى را به آن ارجاع داده مى‌نويسد: هذه النكت الأربع قد ذكرنا الجواب عنها في جواب المسائل المصريّة فليطلب هناك.[۲]
قابل ذكر است كه كتب ديگرى بنام «المسائل المصريات» توسط شيخ صدوق، سيد مرتضى و ابن زهره تأليف شده است.[۳]
تاريخ تأليف
با توجه به اين كه المسائل المصريّة قبل از النهاية و نكتها نوشته شده است، زيرا مطالبى از آن كتاب به المسائل المصرية ارجاع شده است.[۴]
و از طرفى كتاب النهاية و نكتها نيز قبل از شرايع الإسلام تأليف شده است، همچنان كه در مقدمۀ ناشر شرائع الإسلام چاپ مؤسسۀ اسماعيليان آمده است.
و از آنجا كه قديمى‌ترين نسخۀ خطى موجود از جلد اول شرايع الإسلام مربوط به سال 670ق است.
بنابراین اگر زمان نگارش كتاب‌هاى «النهاية و نكتها» و «شرايع الإسلام» حداقل حدود پنج سال طول كشيده باشد، كتاب «المسائل المصرية» قبل از سال 665ق تأليف شده است.
مؤيد اين مطلب اين كه قديمى‌ترين نسخۀ خطى موجود المسائل المصرية كه به خط محمد بن على بن موسى معانى است، مربوط به سال 671ق است.[۵] و بنابراین كتاب قبل از سال 670ق بايد نوشته شده باشد.
نسخه‌ها
در مقدمۀ ناشر و الذريعة به 5 نسخه اشاره شده كه عبارتند از:
- نسخه‌اى كه به خط شيخ على بن محمد بن على بن موسى معانى در سال 671ق نوشته شده و در الذريعة مكان آن مشخص نشده است.
- نسخۀ كتابخانۀ آستان قدس رضوى با شمارۀ 2654 كه به خط شيخ احمد بن يحيى بن داود بحرانى در سال 987ق نوشته شده است.
- نسخۀ ديگر كتابخانۀ آستان قدس رضوى با شمارۀ 9668 كه در سال 1269 نوشته شده است.
- نسخۀ كتابخانۀ شيخ عبدالحسين تهرانى در كربلا در ضمن يك مجموعه از كتب فقهى.
- نسخۀ كتابخانۀ ميرزا نصرالله قزوينى كه همراه با رسالۀ «بغداديه» و «غريه» نوشته شده است.[۶]
در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه به 8 نسخۀ خطى اشاره شده كه قديمى‌ترين آن، نسخه‌اى است كه در شمارۀ 2 گذشت، به خط شيخ احمد بن يحيى بن داود.[۷]
نسخه‌هاى معتبر
در چاپ كتاب موجود از دو نسخه استفاده شده كه عبارتند از:
- نسخۀ كتابخانۀ مجلس شوراى اسلامى با شمارۀ 2761 كه در سال‌هاى 1113 تا 1116ق نوشته شده و با رمز (م) مشخص شده است.
- نسخۀ كتابخانۀ آیت‌الله نجفى مرعشى با شمارۀ 4242 كه با رمز (ن) مشخص شده است.
در استخراج مآخذ و منابع روايات از كتاب «وسائل الشيعة» و «مستدركات» استفاده شده است.
مطالب
اين رساله شامل 5 مسأله است كه عبارتند از:
- شرح باب اول نهايه، «باب ماهية الطهارة و كيفية ترتيبها»
- بحث ازالۀ نجاست بوسيلۀ مايعات
- حكم ملاقات آب قليل با نجاست
- حكم ملاقات آب چاه با نجاست
- آيا با آب استفاده شده در غسل جنابت مى‌توان حدث را برطرف كرد؟
ويژگى‌ها
اگر چه اين كتاب بسيار مختصر و موجز است اما در عين حال نشان از احاطۀ وسيع مؤلف به كتب قدما همچون شيخ طوسى، شيخ صدوق، سيد مرتضى، شيخ مفيد، ابن ابى عقيل، قاضى ابن براج، ابن ادريس و راوندى دارد. به عنوان نمونه:
- و الشيخ رحمه‌الله قال في المبسوط
- الشيخ أبو جعفر في النهاية
- خرج الشيخ رحمه‌الله في التهذيب و الإستبصار
- قد استدل شيخنا أبو جعفر رحمه‌الله في الخلاف
- المفيد رحمه‌الله قدم ذكر الأحداث في المقنعة
- أمّا المفيد فإنه ادعى في مسائل الخلاف
- ما اختاره المرتضى في الناصريات
- أما علم الهدى فإنه ذكر في الخلاف
(صفحات 5، 7، 16، 18، 22، 23، 28، 38، 39).
منابع مقاله
- الذريعة/5 234، /8 219، /20 367
- أمل الآمل /2 48
- أعيان الشيعة /4 92
- مقدمه‌اى بر فقه شيعه، 105
پانویس
- ↑ الذريعة/5 234، /20 367، أمل الآمل /2 48، أعيان الشيعة /4 92
- ↑ النهاية و نكتها، /1 198
- ↑ الذريعة/5 234، /8 219، /20 367
- ↑ النهاية و نكتها ج /1 198
- ↑ الذريعة/5 234
- ↑ الذريعة/5 234، /20 367
- ↑ مقدمه‌اى بر فقه شيعه، 105