المبدأ و المعاد (ابن سینا)
المبدأ و المعاد تألیف ابوعلی حسین بن عبدالله ابن‌سینا، با مقدمه و تصحیح سید حامد هاشمی، ابن سینا این کتاب را بر اساس مبانی فیلسوفان مشایی دربارۀ مبدأ و معاد نگاشته است. او در فصول متعددی از مقالۀ اول این کتاب دربارۀ تعریف و ویژگی‌های واجب‌الوجود و ممکن الوجود، اثبات واجب‌الوجود از راه «حال وجود» و حرکت وضعی افلاک سخن می‌گوید؛ درحالی‌که این مسائل مورد توجه فیلسوفان مشایی پیش از او نبوده است.
| المبدأ و المعاد | |
|---|---|
J1.jpg) | |
| پدیدآوران | ابن سینا، حسین بن عبدالله (نویسنده) هاشمی، سید حامد (مقدمه و تصحیح) |
| ناشر | مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1403 |
| شابک | 4ـ52ـ6331ـ622ـ978 |
| کد کنگره | BBR ۵۴۶/الف۲،م۲ |
گزارش کتاب
آثار فلسفی ابن سینا هم از حیث مبانی و آرای فلسفی مشاء و هم از منظر جامعیت، نوآوری و بیان نظریات و استدلال‌های دقیق و منحصربه‌فرد ارزشمند است و به همین سبب متفکران و پژوهشگران فلسفه در دوره‌های گوناگون، توجه ویژه‌ای به این آثار داشته‌اند که منجر به نگاشتن شروح و تعلیقات فراوان بر آنها و نیز تأثیرپذیری وافر ایشان در نظریات مطرح‌شده در این آثار شده است. از آثار ابن‌سینا کتاب «الشفا» جامع‌ترین و مفصل‌ترین اثر اوست و نیز کتاب «الاشارات والتنبیهات» آخرین نوشتۀ مهم برجای‌مانده از اوست که سبب شده است دیگر کتاب‌ها و رساله‌های ابن سینا در نزد فلاسفۀ بعد از او، تحت‌الشعاع این دو اثر واقع شوند.
کتاب «المبدأ والمعاد» از جمله آثار ابن سیناست که شواهد فراوانی برای صحت انتساب آن به وی وجود دارد. او این کتاب را در گرگان نوشته و چون او در حدود سال 403 تا 404 قمری در گرگان زندگی می‌کرد، تاریخ تألیف این کتاب در این محدودۀ زمانی و پیش از نگارش آثاری چون «الشفاء»، «النجاة» و «دانشنامۀ علایی» خواهد بود.
ابن‌سینا در این کتاب برای ارائۀ نظام فلسفی خویش از آموزه‌های قرآن و سنت بهره جسته و سعی کرده است این آموزه‌ها را با زبان فلسفی بیان کند. از دیگر منابع او در این کتاب، آثار فیلسوفان یونان و شارحان آنهاست.
او در این کتاب اولاً از میان علوم حکمی، تنها به طبیعیات و مابعدالطبیعه به عنوان دو علم بزرگ در علوم فلسفی نظر دارد؛ ثانیاً نمی‌خواهد بحث جامعی از مباحث و مسائل مطرح‌شده در این دو علم ارائه بدهد، بلکه به دنبال حاصل و ثمرۀ دو علم مذکور است. او ثمرۀ علم مابعدالطبیعه را بخشی می‌داند که «اثولوجیا» خوانده می‌شود و شامل شناخت مبدأ اول و نسبت موجودات بر اساس ترتیب‌شان به اوست و ثمرۀ علم طبیعیات را شناخت بقای نفس انسانی و معاد آن می‌داند. مهم‌ترین هدف ابن سینا در این کتاب، شناخت دو چیز است که عبارت‌اند از: خدا و نفس ناطقه. اما او نمی‌خواهد این دو را به صورت جدا از هم بشناسد، بلکه به دنبال شناخت خدا و نفس ناطقه‌ای است که در ارتباط و اتصال با هم هستند. «المبدأ والمعاد» با وجود ایجاز می‌تواند نمایندۀ آثار پیشین ابن‌سینا باشد و در تکمیل منظومۀ فکری او بسیار مؤثر واقع شود.
ابن‌سینا این کتاب را بر اساس مبانی فیلسوفان مشایی دربارۀ مبدأ و معاد نگاشته است. او در فصول متعددی از مقالۀ اول این کتاب دربارۀ تعریف و ویژگی‌های واجب‌الوجود و ممکن الوجود، اثبات واجب‌الوجود از راه «حال وجود» و حرکت وضعی افلاک سخن می‌گوید؛ درحالی‌که این مسائل مورد توجه فیلسوفان مشایی پیش از او نبوده است.
یکی از مسائل مهم مطرح‌شده در این کتاب، مسئلۀ اتحاد عاقل و معقول است. او در این کتاب برهانی را برای اثبات این مسئله اقامه می‌کند و آن را آشکارترین برهان در میان برهان‌های موجود می‌شمارد. وحدت مفهومی صفات واجب‌الوجود از دیگر موضوعات مهمی است که ابن‌سینا در این کتاب مطرح می‌کند. حرکت در جوهر، اقدم حرکات، توجیهی برای مثل افلاطونی و ... از دیگر مسائل مهم مطرح‌شده در این کتاب هستند.
به طور کلی این کتاب شامل سه مقاله است که دو مقالۀ نخست آن دربارۀ مبدأ و مقالۀ سوم دربارۀ معاد است. غایت مقالۀ نخست، اثبات مبدأ اول و برشمردن صفات اوست. در مقالۀ دوم، ترتیب فیض وجود از مبدأ اول به سایر موجودات بیان شده است. در مقالۀ سوم نیز مباحث مربوط به بقا، سعادت و شقاوت نفس آمده است.
این تصحیح بر اساس هفت نسخه انجام گرفته است که این هفت نسخه از میان نسخه‌های متعدد به دلیل قدمت و اهمیت انتخاب شده‌اند.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات