القواعد العروضية و أحكام القافية العربية
القواعد العروضية و أحكام القافية العربية، تألیف محمد بن فلاح مطیری (معاصر)، از جمله آثار معاصر در تبیین قواعد عروض و قافیه در ادبیات عرب است. سعد بن عبدالعزیز مصلوح و عبداللطیف بن محمد خطیب بر کتاب مقدمه نوشته‌اند.
| القواعد العروضية و أحكام القافية العربية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مطیری، محمد بن فلاح (نويسنده)
مصلوح، سعد عبدالعزیز (مقدمه‌نويس) خطیب، عبداللطیف محمد (مقدمه‌نويس) |
| ناشر | غراس ** مکتبة اهل الأثر |
| مکان نشر | کویت |
| سال نشر | 1425ق - 2004م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
علم عروض علمی است که شعر عربی را از جهت صحت و اعتلال مورد بررسی قرار می‌دهد و به‌منزله ترازو برای شعر است. خلیل بن احمد فراهیدی (100-170ق) که در لغت و شعر شاخصه عصر خود بود، این علم را ایجاد کرد[۱].
کتاب با تعریف علم عروض، موضوع، واضع، سبب نام‌گذاری و فواید آن آغاز شده است. در سبب تسمیه آن گفته شده که خلیل این علم را در محلی با نام «العروض» بین مکه و طائف وضع کرد. محافظت شعر عربی از شکست و ورود تغییرات غیر مجاز به آن، تشخیص شعر عربی اصیل از غیر آن مانند سجع که شعر نیست و آسان کردن سرودن شعر از فواید علم عروض است[۲].
«تفاعیل»، عبارت از اوزان متشکل از متحرکات و سکنات متتابع بر وزنی معروف است که هر بحری از بحرهای شعری با آن سنجیده می‌شود. این اوزان از سبب، وتد و فاصله تشکیل شده‌اند. اوزان شعر عربی محصور در ده «تفاعیل» است و همه بحور شعری از آنها ترکیب شده است[۳].
گاه شاعر در حال نظمش به مشکلات لغوی دچار می‌شود که سبب شکست در بعضی ابیات می‌گردد؛ در اینجا ناچار به فدا کردن بعضی قواعد عربی است تا به وزن شعری کمک کند. این دشواری‌ها از خلال بعضی تغییرات که اصطلاحاً ضرورت‌های شعری نامیده می‌شود، برطرف می‌گردد. نویسنده ده مورد از ضرورات شعری را با ذکر مثال مطرح کرده است[۴].
از جمله ابتکارات نویسنده در این کتاب ذکر زحافات مفرده و مزدوجه شعری، همچنین علل زیادت و نقص در ضمن جداولی است. در این جداول علاوه بر تعریف، تفعیله یا بحرهایی که زحاف یا علت بر آن وارد شده مطرح شده است[۵].
در ادامه مباحث به این نکته اشاره شده که شعر عربی از 36 عروض، 67 ضرب و 16 بحر تشکیل شده است[۶]. در انتهای بخش عروض تمارینی ارائه شده که خواننده باید بحر، عروض و ضرب و زحافات و علل آن را مشخص کند. حل این تمارین نیز پس از آن ارائه شده است[۷].
حدود ده صفحه از انتهای کتاب به علم قوافی اختصاص یافته است. از جمله مشهورترین اقوال در تعریف اصطلاحی قافیه «آخر کلمه در بیت» است که قول اخفش و پیروان اوست[۸]. در این بخش همچنین حروف، حرکات و حدود قافیه با مثال‌هایی برای تطبیق این مباحث ذکر شده است. عیوب قوافی، آخرین مبحث مطرح‌شده در کتاب است[۹].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.