القراءات و أثرها في علوم العربية
القراءات و أثرها في علوم العربية نوشته دكتر محمد سالم محيسن كتاب پيرامون يكى از موضوعات علوم قرآنى يعنى مسالۀ قرائت‌هاى مختلف، نوشته شده است.
| القراءات و اثرها فی علوم العربیه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | محیسن، محمد سالم (نویسنده) |
| ناشر | دار الجيل |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1418 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | قرآن - صرف و نحو
قرآن - قرائت - تاریخ قرآن - قرائت - تحقیق قرآن - مسایل ادبی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | BP 75 /م3 ق42 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مؤلف كه از قرآن پژوهان معاصر، و داراى تأليفات متعددى در اين باره مى‌باشد در اين كتاب به بررسى عوامل مختلف كه باعث اختلاف در قرائت‌ها شده پرداخته است.وى در باب اول به شروع قرائت‌ها و ارتباط آن با حديث سبعۀ احرف و معرفى قاريان دهگانه پرداخته است و در باب دوم، اثر قرائت‌ها در لهجه‌هاى عربى را توضيح داده و در باب سوم وجود الفاظ غير عربى در قرآن را بيان مى‌كند و از باب چهارم تا باب يازدهم نقش عوامل مختلف در ايجاد قرائت‌هاى متفاوت را تشريح مى‌كند كه برخى از اين عوامل مربوط به وجود عوامل لفظى است و برخى از آنها مربوط به نحوۀ كتابت كلمات مى‌باشد و از آنجا كه هر كدام از آنها مستند به يك قرائت مى‌باشد نام قارى را ذكر كرده است.در حقيقت اين كتاب به بررسى كلمات قرآن با توجه به عوامل اختلاف در قرائت‌هاى آنها پرداخته است.
با توجه به ویژگی‌هاى آن، كتاب منبع مناسبى براى شناخت عوامل مختلف در قرائت‌ها مى‌باشد.
ساختار
كتاب داراى يازده باب مى‌باشد كه هر باب داراى چند فصل است كه مطالب آن به قرار زير است
باب اول:قرائت‌ها شامل
فصل اول:آغاز قرائت‌ها
فصل دوم:ارتباط قرائت‌هاى دهگانه به حروف هفت گانه
فصل سوم: مهمترين مصادرى كه ابن جوزى به آنها اعتماد كرده است
فصل چهارم: تاريخ قرائت‌هاى ده گانه
باب دوم:اثر قرائت‌ها در لهجه‌هاى عربى قديمى
فصل اول:لهجه‌هایى كه اختلاف در آنها به جهت صوتى مى‌باشد
فصل دوم:لهجه‌هایى كه اختلاف در آنها به اصل اشتقاق بر مى‌گردد
فصل سوم:لهجه‌هایى كه اختلاف در آنها به جهت صرفى مى‌باشد
باب سوم:الفاظ معرب در قرآن
باب چهارم:جامد و مشتق شامل:
فصل اول:اسامى جامد
فصل دوم:افعالى كه مى‌توان به صورت فعل ماضى و امر قرائت نمود
فصل سوم:افعال ماضى كه مى‌توان به صورت معلوم و مجهول قرائت نمود
فصل چهارم:افعال مضارع كه مى‌توان به صورت معلوم يا مجهول قرائت نمود
فصل پنجم:افعالى كه اختلاف در آنها به اصل اشتقاق برمى‌گردد
فصل ششم:افعالى كه اختلاف در آنها به نوع اشتقاق برمى‌گردد
فصل هفتم:افعالى كه مى‌توان به صورت اسم فاعل يا صيغۀ مبالغه خواند
فصل هشتم:افعالى كه مى‌توان به صورت اسم فاعل و صفت مشبهه قرائت نمود
فصل نهم:افعالى كه مى‌توان به صورت اسم فاعل و اسم مفعول قرائت نمود
فصل دهم:افعالى كه به صيغه‌هاى مختلف مى‌توان قرائت نمود
فصل يازدهم: ميزان صرفى
باب پنجم:شامل 2 فصل:
فصل اول:اشباه و نظائر در كلماتى كه آنها را مى‌توان به صورت حذف و يا اضافه قرائت نمود و در هر دو صورت موافق مصحف عثمانى است
فصل دوم:اشباه و نظائر در كلماتى كه به دو صورت حذف و يا اضافه مى‌توان قرائت نمود و اين بخاطر سببى از اسباب است
باب ششم:كسره و يا فتحه دادن همزۀ انّ
باب هفتم: مذكر و يا مؤنث آوردن فعل
باب هشتم:التفات يكى از وجوه بلاغت قرآن شامل:
تعريف التفات/شروط التفات/كلماتى كه از غيبت به خطاب التفات دارندكلمات قرآنى كه از خطاب به غيبت التفات دارند/
باب نهم:اسلوب حمل در زبان عربى شامل
فصل اول:اشباه و نظائر در كلماتى كه حمل بر غيبت در آنها وجود دارد
فصل دوم:اشباه و نظائر كلماتى كه حمل بر مخاطب در آنها وجود دارد
فصل سوم:اشباه و نظائر كلماتى كه مى‌توان به صورت متكلم مع الغير قرائت نمود
فصل چهارم:اشباه و نظائر كلماتى كه حمل بر تاء متكلم در آنها وجود دارد
باب دهم:اثر عوامل نحوى
باب يازدهم:اعراب قرآن
ويژگى‌ها
- در هر بحث آيات متعددى را به عنوان شاهد مثال ذكر نموده و توضيح مى‌دهد
- باب اول-فصل اول:در اين فصل پس از تعريف قرائت از نظر لغت و اصطلاح و اينكه بين قرآن و قرائت تفاوت وجود دارد.دليل وجود قرائت‌هاى مختلف را حديث سبعۀ اصرف دانسته، ديدگاه‌هاى در مورد اين حديث را بررسى كرده است
- باب اول، فصل چهارم:اين فصل مربوط است به تاريخ قرائت‌ها و قاريان معروف كه در آن به بررسى قاريان ده گانه پرداخته و در اين رابطه زندگى آنها را شرح داده اساتيد و شاگردان هر كدام را متذكر شده، نحوۀ ارتباط قرائت هر كدام به صحابه و يا پيامبر(ص) را بيان كرده است
- باب سوم:در اين باب به بررسى وجود الفاظ معرّب(عربى شده) در قرآن پرداخته، اقوال علماء در اين باره را متذكر شده، در ادامه الفاظ معرّب را نام برده برخى از آياتى كه اين نوع كلمات در آنها به كار رفته است را آورده است.
- و از آنجا كه كتاب پيرامون قرائت‌ها نوشته شده، اختلاف قرائت را دربارۀ آن كلمه و چگونگى قرائت آن را توسط هر قارى #: توضيح مى‌دهد.
- باب چهارم:در اين باب ابتدا به بررسى اسامى جامد كه با قرائت‌هاى مختلف، قرائت شده پرداخته و با ذكر شواهدى از #:آيات قرآن، آنها را توضيح مى‌دهد آنگاه، افعالى كه با قرائت‌هاى مختلف مى‌توان قرائت نمود همراه با آياتى از قرآن و نام قاريان آنها را ذكر كرده است مانند آيۀ شريفه:«و اتخذوا من مقام إبراهیم مصلى»كه نافع و ابن عامر فعل اتخذوا را به فتح«خاء» خوانده كه فعل ماضى باشد ولى بقيه قاريان به كسر «خاء» خوانده كه فعل امر باشد.
- باب پنجم:در اين باب آياتى را كه در آنها قرائت‌هاى مختلف وجود دارد مورد بررسى قرار داده از اين جهت كه يك حرف را حذف و يا با وجود آن برخى از كلمات آن قرائت شده كه در اين باره از ابتداى قرآن اين موارد را ذكر كرده و نام كسانى كه با حذف و يا ذكر يك حرف آن را قرائت نمود.بيان مى‌كند مانند آيه:
- «و اذ انجيناكم من آل فرعون»كه ابن عامر انجاكم خوانده است8-باب دهم:در اين باب اثر عوامل نحوى در اختلاف
- قرائت‌ها را توضيح مى‌دهد.و بيان مى‌كند كه برخى از كلمات قرآن توسط قاريان به چند وجه قرائت شده كه علت آن عوامل نحوى است مانند افعال ناقصه (كان-انّ...) مثل آيه شريفه:الا ان تكون تجارة حاضرةكه عاصم كلمۀ تجارة را نصب داد.بنا بر اينكه خبر كان باشد ولى بقيه رفع داده بنا بر اينكه كان فعل تامه باشد.
- باب هشتم:در اين باب به بررسى يكى از ابعاد بلاغت قرآن يعنى مسالۀ التفات پرداخته است، و از آنجا كه التفات اقسامى دارد مانند:از غيبت به تكلم، و از تكلم به غيبت و...
- هر كدام از اين اقسام را به صورت جداگانه توضيح داده، آياتى را به عنوان شاهد مثال ذكر كرده، قرائت‌هاى مختلف
- همراه با نام قاريان آن و علت قرائت را بيان مى‌كند
- باب يازدهم:در اين باب جايگاه اعراب قرآن در فهم معانى الفاظ آن را توضيح مى‌دهد، و در اين رابطه متذكر مى‌شود كه چرا علماء اسلام اهتمام زيادى به اين امر داشته‌اند، در ادامه کتاب‌هاى تألیف شده در اين قسم را نام برده، سپس برخى از آيات كه كلمات آنها با اعراب‌هاى مختلف قرائت نموده‌اند را آورده و كسانى از قاريان كه با قرائت‌هاى مختلف قرائت نموده‌اند را نام مى‌برد.
- مانند آيۀ شريفه:فتلقى آدم من ربه كلمات-كه ابن كثير(ميم) كلمۀ آدم را نصب داده و تاء كلمات را رفع داده ولى بقيه بر عكس كلمه
نسخه شناسى
كتاب دو جلد، متن آن عربى، كه جلد اول آن داراى 712 صفحه و جلد دوم آن داراى 446 صفحه مى‌باشد و داراى فهرست:
الف: موضوعات كتاب؛ ب: مصادر و منابع می‌باشد.