العمدة في صناعة الشعر و نقده
العمدة في صناعة الشعر و نقده، به زبان عربى، در قرن پنجم هجرى، توسط ابوعلى، حسن بن رشيق قيروانى، در فن شعر و بررسى آن تأليف گرديده است. اين كتاب، در نسخه‌هاى مختلف به نام‌هاى ديگرى از قبيل«العمدة في صناعة الشعر»، «العمدة في صنعة الشعر»، «العمدة في صناعة الشعر و نقده و عيوبه»، «العمدة في معرفة صناعة الشعر و نقده و عيوبه»، «العمدة»، «العمدة في محاسن الشعر و آدابه»، «العمدة في محاسن الشعر و آدابه و صناعته»، «العمدة في محاسن الشعر و آدابه و نقده» و «العمدة في صناعة الشعر و نقده» نيز آمده است.
| العمدة في صناعة الشعر و نقده | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شعلان، نبوی عبدالواحد (محقق) ابن رشیق، حسن بن رشیق (نویسنده) |
| ناشر | مکتبة الخانجي |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1420 ق یا 2000 م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 977-5046-72-6 |
| موضوع | زبان عربی - فن شعر شعر عربی - تاریخ و نقد |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | PJA 3807 /ع8* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
وى، در واقع با انگیزه‌ى دادن نظامى به شعر و تبيين جايگاه آن، اقدام به تأليف كتاب حاضر نموده است.
ساختار
كتاب، در دو جزء تدوين شده است. جزء اول، مشتمل بر يك مقدمه و پنجاه باب و جزء دوم، داراى حدود 58 باب است.
گزارش محتوا
مؤلف، در مقدمه، ضمن بيان اهميت و جايگاه شعر با ذكر روايتى از پيامبر(ص) و سخنى از عمر، از شيوه برخورد مردم با شعر اظهار نارضايتى مى‌كند و مى‌گويد: «وجدت الناس مختلفين فيه، متخلفين عن كثير منه، يقدمون و يؤخرون و يقلّون و يكثرون، قد بوبوه ابوابا مبهمة و لقّبوه القابا متهمة و كل واحد منهم قد ضرب في جهة و انتحل مذهبا هو فيه امام نفسه و شاهد دعواه فجمعت احسن ما قاله كل واحد منهم في كتابه ليكون العمدة في محاسن الشعر و آدابه ان شاء الله...».
باب اول كتاب، در فضل شعر مى‌باشد. مؤلف، در اين باب، نخست، عرب را افضل امم و حكمتش را افضل حكمت‌ها مى‌داند و سپس كلام وى را به دو قسم نظم و نثر تقسيم مى‌كند و هر كدام را داراى سه طبقه خوب، متوسط و ضعيف مى‌داند.
در ادامه، از برترى نظم بر نثر، وجه تسميه شعر، ادله كسانى كه نثر را بر نظم ترجيح داده‌اند و پاسخ آنها و... سخن گفته است.
باب دوم، در رد كسانى است كه شعر را ناپسند شمرده‌اند. مؤلف، در اين باره، به سخنانى از نبى مكرم(ص) و ديگر بزرگان متمسك مى‌شود.
وى، در ابواب ديگر، مباحثى از اين دست را مطرح مى‌كند:
اشعار خلفاء و قضاة و فقهاء؛ كسانى كه شعر، قدر آنها را بالا برده يا پايين آورده؛ كسانى كه شعر، باعث حكم شدن به سود آنها يا به ضررآنها گرديده است؛ شفاعت‌ها و واسطرى‌هاى شعرا براى فرزندان و نزدیک ان خويش؛ حمايت شدن قبايل با شعرايشان؛ سود و زيان‌هاى شعر؛ كاسبى كردن با شعر و خوددارى از آن؛ شعراى مشهور؛ تعريف شعر و اركان آن؛ اوزان شعر؛ قافيه؛ تصريع و تقفيه؛ رجز و قصيد؛ قطع و طوال؛ بديهه و ارتجال؛ ادب شاعر؛ مقاطع و مطالع؛ مبدأ و خروج و نهایت؛ بلاغت؛ ايجاز؛ بيان؛ نظم؛ مخترع و بديع؛ مجاز؛ استعاره؛ تمثيل؛ مثل سائر؛ تشبيه؛ اشاره؛ تتبيع؛ تجنيس؛ ترديد؛ تصدير؛ مطابقه؛ مقابله؛ تقسيم؛ تسهيم؛ تفسير؛ استطراد؛ تفريع؛ التفات؛ استثناء؛ تتميم؛ مبالغه؛ ايغال؛ غلو؛ تشكك؛ استدعاء؛ تكرار؛ اطراد؛ تضمين و اجازه؛ اتساع؛ اشتراك؛ تغاير؛ اغراض و صنوف شعر؛ نسيب؛ مديح؛ افتخار؛ رثاء؛ اقتضاء و استنجاز؛ عتاب؛ وعيد و انذار؛ هجاء؛ اعتذار و...
وضعيت كتاب
ده فهرست در پایان جلد دوم كتاب آمده است كه عبارتند از:
- فهرست آيات قرآن كريم؛
- فهرست احاديث شريفه؛
- فهرست امثال؛
- فهرست اقوال؛
- فهرست اشعار؛
- فهرست انصاف ابيات؛
- فهرست اعلام و قبايل و مانند آن؛
- فهرست اماكن و ايام عرب؛
- فهرست مصادر و مراجع؛
- فهرست موضوعات.