الطهور (قاسم بن سلام)
الطهور، نوشته ادیب، لغوی، محدّث و فقیه قرن سوم قمری، ابوعبید قاسم بن سلام خزاعى (157-224ق)، به توضیح آداب و احکام طهارت و به‌خصوص وضو برای عبادت می‌پردازد و نویسنده بر نقل احادیث تأکید دارد و کمتر به تحلیل و استنتاج می‌پردازد. پژوهشگر معاصر، مسعد عبدالحمید سعدنی این کتاب را تصحیح و تحقیق کرده و برای آن مقدمه‌ای ارزنده نوشته و نویسنده و کتابش و ویژگی‌های نسخه‌های خطی آن را شناسانده است.
| الطهور(ابوعبید، قاسم بن سلام) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابوعبید، قاسم بن سلام (نويسنده) سعدنی، مسعد (محقق) |
| ناشر | دار الصحابة للتراث |
| مکان نشر | مصر - طنطا |
| سال نشر | 1413ق - 1992م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /و6الف2 117/25 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
- ابوعبید قاسم بن سلام خزاعى برای کتاب خودش مقدمه‌ای ننوشته و انگیزه و اهداف و روش و چگونگی‌های این نگارش، پنهان مانده است. او با این عبارت کوتاه: «این، ذکر فضیلت‌ها، ثواب و درجات طهور است»، وارد بحث اصلی خود شده و به نقل روایات وضو پرداخته است[۱].
- مسعد عبدالحمید سعدنی، اثر حاضر را ارزشمند دانسته و افزوده است: اسم این کتاب، طهور است و شامل احکام طهارت در اسلام می‌شود و آنگاه که در آن اندیشیدم دریافتم که از بزرگ‌ترین کتاب‌ها است؛ زیرا در آن، روایات پیامبر(ص) و منقولاتی از صحابه و تابعین بیان شده است و همچنین در آن، فقهی مشاهده می‌شود که کمتر در آثار مشابه می‌توان یافت[۲].
- انتقاد: ویژگی نقل روایات در کتاب حاضر، غالب است و ابوعبید قاسم بن سلام خزاعى، در مورد بیشتر روایات، هیچ توضیحی ندارد و البته در مواردی، توضیحاتی فقهی بیان کرده است.
ساختار و محتوا
این اثر، در 53 باب سامان یافته است و در مجموع، شامل 438 روایت در باب وضو و مسائل مرتبط می‌شود. برخی از موضوعات مهمّ این اثر عبارت است از: فضیلت وضو و مغفرت بعد از نماز، ارزش و ثواب گفتن نام خدا در هنگام وضو، فضیلت وضو گرفتن قبل از خوابیدن، سنت استنشاق و مضمضه، وضو گرفتن با آب دریا.
نمونه مباحث
- با سند نقل کرده است که پیامبر اکرم(ص) گفت: «النائم الطاهر كالصائم القائم»[۳]؛ یعنی: کسی که بخوابد و با طهارت و پاک باشد (وضو گرفته باشد)، همانند روزه‌داری است که به عبادت قیام کرده است. ابوعبید گفته است: این روایت، یعنی چنین شخصی مانند صائم قائم در نماز است[۴].
- ابوعبید قاسم بن سلام خزاعى، افزون بر آوردن روایات همراه با سند، در برخی موارد به تحلیل و استنتاج شرعی نیز پرداخته است. در این موارد، تعبیر «قال أبوعبيد» ذکر شده است[۵]. از جمله بعد از نقل روایاتی درباره وضو گرفتن با نبیذ (شراب یا شراب خرما یا کشمش)[۶]، در این کتاب آمده است: ابوعبید گفت: اهل عراق از اصحاب رأی در این مسئله اختلاف کرده و 3 قول مطرح کرده‌اند...[۷]. آنگاه ابوعبید خودش این‌گونه اظهار نظر کرده است: به نظر ما، با آن وضو گرفته می‌شود، ولی هرگز طهور نیست؛ زیرا خدای عزَّوجلَّ برای طهور دو شرط قرار داده و سومی برای آن قرار نداده است: آب و خاک. نبیذ، نه این است و نه آن[۸].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.