الشرح الکبير علی الصحيفة السجادية
الشرح الكبير علی الصحيفة السجادية، اثر سید نعمتالله جزائری (1050-1112ق)، شرحی است نسبتا جامع و مفصل بر «صحیفه سجادیه».
| الشرح الکبير علی الصحيفة السجادية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جزایری، نعمتالله بن عبدالله (نويسنده)
علی بن حسین(ع)، امام چهارم (نویسنده) تقیزاده، حسین (محقق) |
| عنوانهای دیگر | الصحيفة السجادية. شرح |
| ناشر | سازمان تبليغات اسلامی. پژوهشکده باقر العلوم علیهالسلام |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1431ق |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-600-5529-11-1 |
| موضوع | علی بن حسین(ع)، امام چهارم، 38 - 94ق. صحیفه سجادیه - نقد و تفسیر - دعاها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 30233ص8ع 267/1 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مؤلف، سه شرح بر صحیفه نگاشته است:
- الشرح الكبير: همین شرح حاضر که اولین شرح وی است و آن را در عنفوان جوانی نوشته است.
- الشرح الصغير: این شرح، موسوم به «نور الأنوار في شرح كلام خير الأخيار» است و بعد از شرح کبیر نگاشته شده است.
- شرح ملحقات الصحیفة: دو سال پس از شرح صغیر نوشته شده است[۱].
روش شارح
روش جزائری در شرح «دعاهای صحیفه سجادیه»، در سطح دریافت مبتنی بر متن اصلی، شامل علوم زبانشناختی (واژهشناسی، صرف و نحو) و دانشهای بلاغی و در سطح دریافت مبتنی بر فرای متن، شامل آیات قرآن کریم و روایات معصومان(ع) است.
مهمترین نکات پیرامون شرح
برخی از مهمترین نکات پیرامون روش شارح در شرح حاضر را میتوان در مؤلفههای زیر، مورد بررسی قرار داد:
- فهم دعا مبتنی بر متن اصلی: فهم زبانی، شامل علوم زبانشناسی و فهم ادبی دربرگیرنده فنون ادبی، از جمله سطوح دریافت مبتنی بر متن دعا در شرح حاضر است.
- دریافت مبتنی بر متن دعا در سطح زبانی: مطالعه شرح حاضر نشان میدهد که بخش مهمی از دریافتهای شارح در سطح زبانی بوده است. این دریافتها مبتنی بر بررسی واژگان، مباحث دستور زبانی شامل مباحث صرفی، نحوی و اعراب جمله است.
- بررسی واژگان و لغتشناسی: در نگاه کلی، شیوه جزائری در شرح ادعیه، آن است که ابتدا به شرح واژگان ادعیه پرداخته و سعی در روشن کردن معنای آن دارد. او در بیان معنای کلمات، به ریشه، اشتقاق واژگان و روابط معنایی میان کلمات مانند تضاد و ترادف توجه ویژهای دارد[۲].
ویژگیهای شرح
از جمله مهمترین ویژگیهای شرح حاضر، عبارت است از توجه شارح به اموری همچون:
- اشتقاق: ریشهشناسی واژگان صحیفه سجادیه، بخشی از تلاشهای زبانشناختی جزائری است؛ بهعنوان نمونه وی با توجه به ریشه واژه «الله» در شرح دعای اول صحیفه سجادیه و احتمال اشتقاق یافتن آن از «أله» به فتح عین الفعل و به معنای «عبد» یا اشتقاق آن از «أله» هنگامی که [بنده] در شناخت [کنه ذات] او دچار سرگردانی میشود یا اشتقاق آن از«ألهت إلی فلان» به معنای «آسودهخاطر شدن به کسی» میگوید: «إما من «أله» بفتح العین بمعنی عبد، أو من «أله» إذا تحير، إذ العقول تتحير في معرفته، أو من «ألهت إلی فلان»، أي سكنت إليه؛ لأن القلوب تطمئن بذكره».
- شرح مفردات: جزائری گاه بدون بررسی ریشه و اشتقاق لغت، فقط به بیان معنای واژگان صحیفه سجادیه قناعت کرده و بر اساس آن به شرح ادعیه میپردازد.
- فروق اللغات: توجه به تفاوت واژگانی و برشمردن وجه تمایز میان کلمات با معنایی نزدیک به هم، صورت دیگری از دریافت مبتنی بر متن دعا در سطح زبانی است. در هر زبانی از جمله زبان عربی اصل بر این است که هر لفظ برای افاده یک معنا قرار داده شده باشد، اما گاه الفاظ گوناگون با تفاوتهایی نهچندان اساسی، معنای نسبتا واحدی را به مخاطب منتقل میکنند. جزائری در شرح حاضر، به این تفاوتها توجه داشته است؛ بهعنوان مثال وی برای شرح دعای اول، «الذي قصرت عن رؤيته أبصار الناظرين»، به تفاوت میان «بصر» و «نظر» اشاره کرده و میگوید که: «بصر» به معنای حس بینایی [که در چشم وجود دارد] و نیروی ادراککننده دل، یعنی علم است، اما نظر به معنای رؤیت یا تفکر است.
- ضبط مفردات: جزائری برای فهم عمیقتر ادعیه صحیفه سجادیه به مشخص کردن حرکات واژگان دعا اهتمام میورزد. او در ضبط واژگان گاه بدون ترجیح یکی از ضبطها بر دیگری، فقط نقلکننده شکلهای گوناگون ضبط یک کلمه است؛ بهطور نمونه، وی در مورد ضبط واژه «بهدیهم» در دعای چهارم، «و يهتدون بهدیهم»، بدون ترجیح یکی از ضبطها بر دیگری تنها به دو ضبط از این واژه اشاره کرده و میگوید: «بهدیهم» [به کسر هاء] به معنای «سیرت آنان» و «بهداهم» [به ضم هاء و فتح دال] به معنای هدایت آنان است.
- وجه تسمیه: شارح در شرح دعای بیستوپنجم، «إنك قريب مجيب سميع عليم عفو غفور رؤوف رحيم»، به دلیل نامگذاری واژه «غفور» در مورد خداوند اشاره کرده و میگوید: «مغفر» چیزی است که سر آدمی را میپوشاند و واژه «غفر» به معنای «پوشاندن» است؛ ازاینرو خداوند «غفور» نامیده شده که او گناهان را میپوشاند و پنهان میکند[۳].
پانویس
منابع مقاله