الزهرة
الزهرة، اثر ابوبکر محمد بن داود اصفهانی (255-297ق/869-910م)، کتابی است در بیان آداب عشق که در آن، درباره عشق از جنبه‌های گوناگون، بحث شده است. این کتاب، با تحقیق ابراهیم سامرایی، به چاپ رسیده است.
| الزهرة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ظاه‍ری، محمد بن داود (نويسنده)
سامرائی، ابراهیم (مصحح) سامرائی، ابراهیم (مقدمه‌نويس) |
| ناشر | مکتبة المنار |
| مکان نشر | اردن - زرقاء |
| سال نشر | 1406ق - 1985م |
| چاپ | 2 |
| موضوع | شعرعربی- قرن ۳ق |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PJA۳۷۴۸/ز۹ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
کتاب در ۱۰۰ باب تألیف شده است که هر باب آن حدود ۱۰۰ بیت از اشعار شاعران عرب را در بر دارد. در بخش نخست که ۵۰ باب از کتاب را تشکیل می‌دهد، ابن داوود به شرح ماهیت عشق، دلایل پیدایی آن، احوال عشاق پس از استوار شدن عشق و نیز به جدایی و بی‌وفایی معشوق پرداخته و گویی خواسته است نشان دهد که شور و محبت دوسویه تا کجا پیش می‌رود. در پایان نیز به شرح چگونگی وفاداری عاشق و معشوق در زمان حیات و پس از مرگ هریک از آن دو پرداخته است.
نخستین فصل کتاب با شرح نخستین دیدار عاشق و معشوق آغاز می‌گردد؛ زیرا چه‌بسا عشقی که بذر آن به دیداری و یا شنیدن سخنی از معشوق بارور گردد؛ چه، دیدار زیبارویان و نظر به آنان، به زعم وی مباح بوده است و این عقیده‌ای است که او به سبب آن بارها مورد نکوهش ابن سریج قرار گرفته است. اما آنکه دیدارهایش بسیار باشد، ناگزیر رنجی فزون‌تر خواهد برد. نخستین دیدار اگر به عشق بینجامد، عشق بر عقل پیروز می‌گردد، اما شوق رسیدن به معشوق، «عقل و عشق» را اسیر خواهد ساخت. اگر عاشق خواهد که درد عشق را داروی خویش سازد، البته شفا نخواهد یافت. درد عشق را باید با طبیب آن در میان نهاد، اما شکوه عشق چندان است که در برابر آن زبان‌ِ فصیح ناتوان می‌گردد و سرسختی دلاوران به سستی می‌گراید.
ازاین‌پس، همه فصل‌های کتاب به رمز و راز عشق و چگونگی رفتار عاشق در بلایی که در آن گرفتار آمده، اختصاص یافته است. بخش نخست کتاب با دو فصل درباره وفاداری عاشق و معشوق پایان می‌یابد.
در بخش دوم که دربرگیرنده ۵۰ فصل باقی‌مانده کتاب است، مؤلف به فنون گوناگون شعر پرداخته و به گفته خویش به انتخابی اندک از بسیار در موضوعی گسترده بسنده کرده است.
ابن داوود در این کتاب سیری منظم و منطقی را دنبال کرده است؛ بدین‌‌گونه که در آغاز هر باب اصلی را مطرح ساخته و آنگاه به‌ترتیبی ویژه و با ذکر شواهد شعری به تفسیر و توجیه آن پرداخته است؛ به‌عنوان مثال در باب ۱۳ روی پوشیدن معشوق از عاشق را به دو گونه تقسیم کرده است: یکی از سر اضطرار و یکی از سر اختیار. «حجاب اضطراری» آن است که بر معشوق تحمیل شده باشد، اما «حجاب اختیاری» را چند علت باشد که از آن جمله است آزمایش محبوب، برانگیختن عشق او و...
کتاب الزهرة، از دیدگاه‌های گوناگون دارای اهمیت است. از جمله آنکه ابن داوود عشق را از قلمرو تکیه محض بر صفات جسمانی معشوق، بدان‌گونه که بازتاب آن را در «نسیب» عربی می‌بینیم، خارج ساخته و معنویتی خاص بدان بخشیده است[۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: سیدی، محمد، ج3، ص482
منابع مقاله
سیدی، محمد، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1369.