الروض الداني إلی المعجم الصغير للطبراني
الروض الدانیإلی المعجم الصغير للطبراني، اثر سلیمان بن احمد طبرانی (متوفی 360ق)، یکی از معاجم سه‌گانه مؤلف می‌باشد که حاوی روایاتی از شیوخ و اساتید وی به‌ترتیب حروف الفباست.
| الروض الدانیإلي المعجم الصغير للطبرانی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | طبرانی، سلیمان بن احمد (نويسنده) حاجي أمرير، محمد شکور بن محمود (محقق) |
| ناشر | المکتب الإسلامي اردن - عمان: دار عمار |
| مکان نشر | لبنان - بيروت اردن - عمان: دار عمار |
| سال نشر | 1405ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | BP۱۲۲/ط۲، ص۷۰۳ ۱۳۶۳ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
معجم در اصطلاح محدثان به کتابی گویند که در آن روایات به‌ترتیب اسامی صحابه و یا مشایخ حدیثی و یا مشایخ مهم شهرها، طبقه‌بندی شده و مبنای این طبقه‌بندی ترتیب الفبایی باشد؛ به‌عبارت‌دیگر، کتاب‌های معجم، نوعی از مسانید بشمار می‌رود که در آن، حدیث بر پایه اشخاص طبقه‌بندی شده است[۱].
تحقیق کتاب، توسط محمد شکور محمود حاج امریر، صورت گرفته است.
ساختار
این اثر به‌ترتیب حروف الفبا (در مورد اسامی اساتید و شیوخ نویسنده) منظم شده و حاوی 1198 روایت است.
محقق، در ذیل هریک از روایات، تحت عنوان «الإسناد»، توضیحاتی داده است؛ مثلا نوشته است: هیثمی گفته در سند این روایت، جنادة بن مروان است که ضعیف می‌باشد...[۲].
در ابتدای کتاب دو مقدمه از ناشر و محقق گنجانده شده است.
گزارش محتوا
ناشر در مقدمه، از اهداف طبرانی در تألیف این کتاب سخن به میان آورده و می‌گوید: طبرانی در این معجم، که در حجم کمی تألیف شده، در پی تحقق بخشیدن به اهدافی متعدد بوده است؛ ازجمله وی در ذیل نام هریک از اساتیدش، یک حدیث یا بیشتر را تخریج نموده و بدین وسیله باعث شناخته شدن شیوخ و ائمه حدیث عصر خویش شده است و نیز در خلال معجمش مهم‌ترین معانی و اصطلاحات حدیثی را که در ابواب مختلف آورده شده، از خلال شیوخ خود و اسانید آنها شناسانده است...[۳]؛ بنابراین می‌توان گفت: این کتاب، مختصرترین معجم طبرانی و در واقع یک معرفی‌نامه از اساتید نویسنده است[۴].
او خود در این زمینه می‌نویسد: «هذا كتاب فوائد مشايخي الذين كتبت عنهم بالأمصار خرجت عن كل واحد منهم حديثا واحدا و جعلت أسماءهم علی حروف المعجم». برخی کتاب را حاوی 1500 حدیث دانسته‌اند. اما تعداد مشایخ طبرانی در المعجم الصغیر 1161 نفر است که از آنان 1161، حدیث آورده است. کتاب علاوه بر آشنایی با اساتید طبرانی، حاوی اطلاعات تاریخی مفیدی از زمان و مکان ملاقات طبرانی با مشایخ خود است و نیز مشخص می‌سازد که طبرانی به چه نحوی روایات را از آنان دریافت کرده است؛ چنان‌که در نخستین حدیث «باب من اسمه أحمد»، آمده است: حدثنا أحمد بن عبدالوهاب بن نجدة الحوطي أبوعبدالله بمدينة جبلة سنة 279...[۵].
محقق در مقدمه، این اثر را این‌گونه معرفی نموده است: این کتاب (المعجم الصغير)، اثر حافظ سلیمان بن احمد طبرانی است. وی فواید مشایخ خویش را که در شهرهای مختلف از زبان آنها نوشته، در آن ذکر کرده و از هریک از آنان، یک حدیث - و گاه بیشتر – نقل نموده و آن را بر اساس اسامی آن شیوخ مرتب کرده و گاه نام شهری را که در آن، فلان حدیث را از فلان شیخ شنیده، ذکر کرده و گاه سال آن را هم یاد نموده است[۶]. ایشان پس از معرفی کتاب، کارهای تحقیقی خویش بر روی آن را خاطرنشان نموده[۷] و سپس به ترجمه راویان کتاب، نویسنده آن و شیوخ طبرانی پرداخته است.
به‌طور کلی می‌توان ویژگی‌های این اثر را چنین برشمرد:
- ترتیب اسامی شیوخ بر اساس حروف معجم.
- قرار دادن حدیث و یا حداکثر دو حدیث ذیل هریک از شیوخ و به دنبال آن بیان منفردات راویان.
- ذکر جرح و تعدیل روات و یا وضعیت سند روایت.
- طبرانی در توضیحاتش گاه اسماء برخی از روات را به‌وسیله کنیه یا نام پدر آن راوی مشخص کرده، از اشتباه در اسماء متشابه جلوگیر نموده، اختلاف موجود در برخی از اسامی را بازگو کرده، نسبت به برخی از اوهامی که برخی از روات نسبت به شیوخ خود گفته‌اند، واکنش نشان داده و ضمن مخالفت با آن، توضیحاتی را ارائه داده است، تاریخ وفات راویان را مشخص کرده و تاریخ برخی از قصصی که حدیث در سیاق آن آمده را ذکر نموده است[۸].
- ترجمه برخی از راویان.
- توضیح برخی از کلمات غریب و عبارات مبهم.
- ذکر مکان شنیدن برخی از روایات.
- ذکر برخی از آراء فقهی.
وضعیت کتاب
مهم‌ترین کارهای تحقیقی که محقق انجام داده به شرح ذیل است:
- مقابله نسخه مطبوع با نسخه مخطوطی که در کتابخانه سعدیه در حیدرآباد وجود دارد و نیز مقابله آن با تصویری از نسخه‌ای که در کتابخانه جامعه اسلامیه در مدینه منوره وجود داشته است.
- ضبط اسماء و نصوص با اعراب‌گذاری آن، تا برای خواننده محترم قرائت صحیح حاصل آید.
- تصحیح اشتباهات فراوانی که در اسانید و متون کتاب موجود بوده.
- ذکر ترجمه کوتاهی از هریک از شیوخ طبرانی، در صورت یافتن آن.
- شرح معانی برخی از کلمات غریب.
- در تخریج احادیث (در آنچه از منفردات طبرانی بوده)، به گفتار هیثمی در مجمع الزوائد اکتفا شده است. گاهی اقوال دیگران نیز بیان شده است.
اما در آنچه طبرانی، مشترک با صحاح و یا سنن بوده، موضع آن از آن کتب، بیان گردیده است.
- تهیه فهارس فنی.
- شماره‌گذاری احادیث.
- ترجمه مصنف و برخی از شیوخ و شاگردان وی و اسماء کتبی که تألیف کرده است[۹].
محقق، برخی از این کارها را در متن در ذیل روایات و برخی را در پاورقی انجام داده است.
در آخر جلد اول، فقط فهرست محتویات آن آمده، ولی در آخر جلد دوم، فهرست محتویات جلد اول و دوم و فهارس فنی، شامل: فهرست اسماء شیوخ (مجلد اول)، فهرست اسماء شیوخ (مجلد دوم)، فهرست احادیث، فهرست مسانید، معرفی شهرهایی که حدیث در آنها شنیده شده و فهرست منابع و مراجع ذکر، شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- معارف، مجید، جوامع حدیثی اهل سنت، سمت، تهران، اول، تابستان 1383ش.
- غلامعلی، مهدی، منابع حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث (نشر الکترونیکی)، قم.
- پایگاه اسلام ویب،