الدروع الواقية
الدروع الواقية تألیف سيد علي بن طاووس قدس‌سره می‌باشد، منتخبی از ادعیه گرانبهای معصومین علیهم‌السلام است در اعمال ماه
| الدروع الواقية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مؤسسة آل البيت عليهم‌السلام لاحياء التراث (محقق) ابن طاووس، علی بن موسی (نویسنده) |
| ناشر | مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1415 ق یا 1995 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | احادیث شیعه - قرن 7ق. اعمال الشهور |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 266 /الف2د4 1373 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اهميت كتاب
به يقين بايد اذعان داشت كه مؤلف كتاب در بسيارى از علوم گوناگون از ویژگی‌هاى برجسته، توانايى‌هاى والا و منزلت رفيعى برخودار است و حرص و ولع شديدى در افزايش معارف گوناگون اسلامى در دل مى‌پروراند و به وسيله اين ویژگی‌هاست كه توانست كتابخانه اسلامى را به بسيارى از کتاب‌هاى ارزشمند خود كه بالغ بر ده‌ها كتاب است غنى سازد.
دعا در كتابخانه سيد ابن طاووس از جايگاه ويژه‌اى برخوردار است و اهتمام خاصى بدان قائل شده است و کتاب‌هاى دعاى مشهور و گرانبهایى را به رشته تحرير درآورده كه از تعريف بى‌نيازند و كتاب حاضر نمونه بارز آنها به شمار مى‌رود.
اين كتاب شامل مطالب فراوانى از آداب گوناگون اسلامى، دعاها و حرزهاى مربوط به روزهاى ماه است كه در چند فصل آمده است و در واقع تتمه كتاب مصباح المتهجد ده جلدى شيخ طوسى رحمه‌الله (م 460 ه.ق) شمرده مى‌شود كه ابن طاووس نام آن را (المهمات و التتمات) نهاده است. در زير به برخى از آنها اشاره مى‌شود:
- كتاب (إقبال الأعمال) در اعمال سال
- كتاب (الدروع الواقية) در اعمال ماه
- كتاب (جمال الأسبوع) در اعمال روزهاى هفته
- كتاب (فلاح السائل) در اعمال روز و شب
شايد كوچكترين تأملى در فصل‌هاى اين كتاب ارزشمند، توانايى والاى مؤلف در گزينش گوهرهاى پراكنده در ادعيه گرانبهاى معصومين عليهم‌السلام و چينش بديع و كم نظير آنها را نشان مى‌دهد، پس عجب نيست كه اين كتاب از چنين جايگاه والا و توجه كم نظير علما و پژوهشگران و عموم مؤمنين برخوردار باشد.
اين نخستين مطلبى است كه خواننده با اين نگاه كوتاه مى‌تواند به دست آورد، اما مطلب دومى كه به وسيله اين بررسى به دست مى‌آيد توانايى والاى نویسنده در به كار گیرى عبارت‌هاى مختلف ادبى در خدمت مبناى خاصى كه در نگارش اين كتاب از آن پيروى نموده است. به نظر مى‌رسد كه اين شگفتى مختص ما نبوده بلكه شامل شيخ كفعمى صاحب كتاب البلد الامين و مهج الدعوات نيز شده است چرا كه در تأليف كتاب ملحقات الدروع الواقيه (يعنى كتاب حاضر) عين مقدمه سيد ابن طاووس را نقل كرده است، البته شايد نسخه‌برداران آن را از روى جهل يا عمد در مقدمه اين محلقات آورده‌اند.
تحقيق كتاب
مطلب فوق الذكر اگر چه محسنات فراوانى دارد ولى مادامى كه اين كتاب در ميان نسخه‌هاى خطى و در كتابخانه‌هاى عام و خاص باقى مانده، بسيارى را به اشتباه انداخته و قدرت تشخيص بين آن دو كتاب را از آنان سلب كرده است. اين امر موجب شده است كه نمى‌توان كل كتاب را به آسانى مورد تحليل و بررسى قرار داد، علاوه بر شباهت فراوانى كه ميان فصول هر دو كتاب وجود دارد كه در نتيجه باعث هم درهم‌آميختن مطالب دو نسخه الدروع الواقيه سيد ابن طاووس و محلقات الدروع شيخ كفعمى شده است.
ظاهرا آنچه كه در اختيار علامه مجلسى رحمه‌الله بوده نسخه مختصر دوم است كه همان محلقات الدروع الواقيه نوشته شيخ كفعمى مى‌باشد، اين مطلب از نقل‌هایى كه علامه از اين كتاب در بحار خود انجام داده به خوبى هويداست، چنانچه بسيارى از نسخه‌برداران در نوشتن اسم الدروع بر محلقات به اشتباه افتاده‌اند.
محققین نيز با دو نسخه متفاوت در حجم و اختلاف در متن روبرو شده‌اند كه به راحتى نمى‌توان از آن صرف نظر كرد و اين امر در وهله اول باعث سردرگمى آنها شد، ولى اين سردرگمى موجب نگرديد كه از جديت آنان در تحقيق اين كتاب گرانبها كاسته شود و پس از تحقيق و بررسى روشن شد كه اين تفاوت ناشى از وجود دو كتاب مختلف است هر چند اين دو از يك منبع سرچشمه مى‌گیرند، اين نتيجه قطعى در پى تعدادى از دلايل واقعى به دست آمده است.
پس از اين كه به يقين دريافته‌اند كه نسخه خطى ديگرى از كتاب شيخ ابراهیم بن على عاملى كفعمى وجود دارد تا با اختلاف اندكى در عبارات به عنوان ملحق و مكمل و يا حتى خلاصه‌اى از اصل كتاب باشد، اين مطلب در هنگام مطالعه كامل و بادقت نسخه دوم - كه كم حجم است و اشتباها اسم الدروع الواقيه بر روى آن حك شده - كمك‌كارشان گشته است، كه اين امر بر صحت وجود دو كتاب با يك اسم على رغم اختلاف در مؤلف و در متن تأكيد مى‌كند.
به راستى تشابه فراوانى ميان اين دو نسخه در مقدمه، چينش فصل‌ها، محتوى و... وجود دارد كه مى‌تواند بسيارى را به اشتباه بياندازد، ولى در نسخه كفعمى (يعنى محلقات) دلايل قطعى در تغاير اين دو كتاب موجود است كه به برخى از آنها اشاره مى‌شود:
- در فصل چهاردهم اين كتاب آمده است: «قال المحتاج إلى بارئ الخليقة من نطفة أمشاج، أكثر الناس زللا، و أقلهم عملا، الكفعمي مولدا، اللويزي محتدا، الجبعي أبا، التقي لقبا، الإمامي مذهبا، إبراهیم بن علي بن حسن بن محمد بن صالح أصلح اللّه شأنه، و صانه عما شانه: لما وصلت في رقم فصول الشهر إلى الفصل الرابع عشر لم أجد فيه كمال النصف...مع أن المصنف طاب ثراه ذكره في ديباجته، و أناره في مشكاة زجاجته...».[۱]
- در فصل شانزدهم نيز آمده است: «و اعلم أن السيد أبو القاسم علي بن موسى بن جعفر الطاووس مصنف هذا الكتاب سهى قلمه عن فضل سورة يونس عليه‌السّلام، و لم يرد له فضلا مفردا كما فعل في سورة الأعراف و في سورة الأنفال أيضا، بل تعداها و ذكر سورة النحل و فضل قراءتها في كل شهر، و نحن نذكر ما أهمله رحمه‌اللّه من فضل سورة يونس‌عليه‌السلام».
- پس از پرداختن به روز سى‌ام ماه و دعاى آن می‌نويسد: «قال كاتب هذا الكتاب إبراهیم بن علي الخثعمي الكفعمي وفقه اللّه لمرضاته و جعل يومه خيرا من ماضيه: لما وصل المصنف السيد أبو القاسم علي بن موسى بن جعفر بن محمد الطاووس قدس اللّه روحه في كتابه إلى هذا المكان أشار إلى رواية مروية عن مولانا الهادي‌عليه‌السلام، و أن فيها أدعية إذا دعا بها الداعي صرف اللّه عنه نحوس الأيام المحذورة، و لم يذكرها طاب ثراه في كتابه ليهجم بالطالب على الطلب عفوا من غير ما تعب...».
كما اينكه گروه تحقيق با تطبيق اين نسخه كه اشتباها الدروع الواقيه ناميده شده با نقل‌هاى بحار دريافته‌اند كه ميان آن دو همسانى كامل و با نسخه اصلى كتاب الدروع اختلاف وجود دارد.
پس از آنكه روشن شد كه اين نسخه مربوط به كتاب ملحقات شيخ كفعمى است و در تحقيق اين كتاب نمى‌توان بدان استناد جست، محققان به نقل‌هاى شيخ حر عاملى از كتاب الدروع به اضافه آنچه كه محدث نورى در المستدرك از كتاب الدروع آورده استناد كرده‌اند.
روش تحقيق
پس از اطمينان از نسخه اصلى كتاب، كار تحقيقى اين كتاب مهم دعا با استناد به دو نسخه خطى آغاز گرديد، اين دو نسخه عبارتند از:
- نسخه خطى كه در كتابخانه آستان قدس رضوى در مشهد مقدس نگهدارى مى‌شود، اين نسخه نسخه‌اى است كامل، ارزشمند، خوش خط و تاريخ آن به پانزدهم ربيع الثانى 1098 ه.ق باز مى‌گردد.
- نسخه خطى كه در كتابخانه مرحوم آیت‌الله مرعشى رحمه‌الله با شماره 442 نگهدارى مى‌شود، اين نسخه در سال 964 ه.ق نگاشته شده و با رمز (ن) مشخص گرديده است.
و بر نقل‌هاى علامه مجلسى و حر عاملى به عنوان دو نسخه مساعد نيز استناد شده است.
سپس كار تحقيق به گروه‌هاى متعددى واگذار شد كه هر يك عهده‌دار مسئولیت خاصى به شرح زير شده‌اند:
- مقابله نسخه‌هاى خطى و ثبت اختلافات موجود در آنها
- استخراج احاديث و ادعيه موجود در كتاب
- نوشتن پاورقى‌هاى لازم در حاشيه كتاب
- ويراش و تصحيح متن كتاب و نظارت بر كار تحقيق