الحدیث و المحدثون
الحديث و المحدثون، نوشته محمد محمد ابوزهو (١٣٢٧–١٤٠٣ق) است که گزارشی از پیدایش سنت نبوی و تطور تاریخی علوم حدیث را از دوره پیامبر(ص) تا عصر حاضر در بر دارد. این اثر در یک مقدمه، هفت دوره و یک خاتمه صورت‌بندی شده است.
| الحدیث و المحدثون | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابو زهو، محمد محمد (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | عناية الأمة الإسلامية بالسنة النبوية |
| ناشر | سازمان تبليغات اسلامی. حوزه هنری. کارگاه قصه و رمان |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | 1378ق - 1958م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف2الف3 115 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نویسنده، انگیزه خود را در تألیف این اثر، پاسخ به کسانی (مانند مستشرقان) می‌داند که حجیت حدیث را در این زمانه به دلیل انقطاع اسنادشان نمی‌پذیرند و یا بیشتر آن‌ها را جعلی و دروغین می‌انگارند و یا به درستی و راستی برخی از یاران رسول‌الله(ص)،که حلقه نخستین سلسله سند را شکل می‌دهند، باور ندارند[۱].
ابوزهو در آغاز کتابش، سنت را معنا نموده و نسبت آن را با وحی و جایگاهش را در دین و در بیان قرآنی نشان می‌دهد. همچنین مباحثی را درباره حدیث قدسی، حجیت خبر واحد، اِعراض عالمان از برخی از اخبار و اکتفا نکردن به سنت در فتوی ارائه می‌کند. او سپس تاریخ سنت نبوی(ص) را در هفت دوره توضیح می‌دهد[۲].
او در نخستین دوره، به زمانه زندگی پیامبر(ص) بازمی‌گردد و چگونگی حفظ سنت و نشر آن را به دست یاران ایشان اعم از مرد و زن نشان می‌دهد[۳]. وی در دوره دوم، زمانه خلفای چهارگانه پس از پیامبر(ص) را با توجه به شرایط سیاسی آن دوره به‌همراه وضعیت حدیث بررسی می‌کند[۴].
نویسنده در دوره سوم، سنت را پس از عصر خلفای چهارگانه تا پایان سده نخست هجری با توصیف شرایط سیاسی آن زمان و پیدایش فرقه‌های مذهبی در جهان اسلام توضیح می‌دهد. او درباره مذهب تشیع و شیعیان سخنان بی‌اساسی را مطرح می‌کند و به آنان نسبت‌هایی را، که بیشترشان نادرستند، می‌چسباند[۵]. ابوزهو در ادامه، مباحثی را در نقشی که حدیث در شهرهای گوناگون داشته است و تلاشی را که محدثان در جستجوی حدیث کرده‌اند، ارائه می‌کند. مباحثی نیز درباره مقابله محدثان با جاعلان حدیث و مباحثی در کتابت حدیث، صحابه و عدالت آنان، کاوشی در صحابه، به‌ویژه ابوهریره، شرح تراجمی از برخی تابعین و نشر اسرائیلیات، بررسی احادیثی که به کتابت حدیث امر کرده و یا از آن نهی می‌کنند و اهتمام نداشتن صحابه به گردآوری احادیث در قبال قرآن، در ادامه گفتار این دوره آمده است[۶].
نویسنده در دوره چهارم، سنت نبوی(ص) را در قرن دوم و چگونگی تدوین حدیث را با معرفی آثار حدیثی مشهور، همچون کتاب «موطأ» مالک بررسی می‌کند؛ او بحث خود را درباره شیوع وضع و جعل احادیث، نزاع بر سر حجیت سنت و خبر واحد، تراجمی از برخی محدثان این دوره، ردیه‌ای بر نیرنگ مستشرقان در بزرگ دانستن و متقی خواندن جاعلان حدیث و اینکه آنان برای خشنودی خلفا به جعل حدیث دست می‌زده‌اند، پی می‌گیرد[۷].
ابوزهو در دوره پنجم، سنت را در قرن سوم هجری با نزاعی که میان متکلمان و محدثان بر سر حدیث پیش آمده است، بررسی می‌کند. او در ادامه، نزاع معتزلیان را با اهل حدیث و موقعیت زندیقان را در این سده به‌همراه تراجم برخی از محدثان کاوش می‌کند. او همچنین چگونگی تدوین حدیث را به دست عالمان، به‌ویژه در دو کتاب صحیح بخاری و مسلم توضیح می‌دهد و درباره مستخرجات و مستدرکات حدیثی صحاح سته نیز مباحثی را ارائه می‌کند[۸].
او در دوره ششم، به وضعیت سنت نبوی(ص) از آغاز سده چهارم، سال 300 تا نیمه قرن هفتم، سال 656 هجری قمری می‌پردازد؛ سپس، تراجم برخی از محدثان را ذکر کرده و درباره جمع میان صحیح بخاری و مسلم، جمع میان کتب سته، جمع بین احادیث از میان کتاب‌های گوناگون روایی و برخی آثار برگزیده در زمینه احکام و مواعظ و برخی کتاب‌های اطراف حدیث بحث می‌کند[۹].
نویسنده در دوره هفتم، وضعیت سنت را از نیمه سده هفتم هجری تا اکنون بررسی کرده و روش عالمان را در روایت سنت نبوی(ص) توضیح می‌دهد. او در سیر تاریخی روایت سنت، نگاهی به مراکز فرهنگی جهان اسلام می‌افکند و حدیث‌نگاری محدثان و کار تخریج احادیث را از برخی کتاب‌های علمی و یا آنچه بر زبان مردم جاری بوده است، به‌همراه کتاب‌هایی در «اطراف حدیث» بررسی می‌کند[۱۰].
ابوزهو در خاتمه کتابش انواعی از علوم حدیث را که گویای تلاش عالمان امت در خدمتی که به سنت نبوی کرده‌اند، با معرفی کتاب‌هایی در موضوعات جرح و تعدیل، ثقات، ضعفا و مانند آن‌ها ارائه می‌دهد[۱۱].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.