الحبائک في أخبار الملائک

الحبائك في أخبار الملائك، نوشته محدّث، ادیب، مورّخ، مفسّر، فقیه و نویسنده فعال شافعی قرن نهم و دهم قمری، جلال‌الدین عبدالرحمن سیوطی (849-911ق)، پژوهشی روایی - تحلیلی درباره فرشتگان (از جمله جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و عزرائیل) و جایگاه آنان در آفرینش الهی است. نویسنده در این کتاب، به 813 روایت استشهاد کرده و به برخی پرسش‌های کلامی، تفسیری، فقهی و... درباره فرشته‌ها پاسخ داده است.

الحبائک في أخبار الملائک
پدیدآوران	سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر (نويسنده) زغلول‌، ابو هاجر محمدسعید (محقق)
ناشر	دار الکتب العلمية
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1405ق - 1985م
چاپ	1
شابک	‎-
موضوع	فرشتگان (اسلام)
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/‎‏س‎‏9‎‏ح‎‏2 226 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ملائکه؛ روحانی یا جسمانی؟

جلال‌الدین سیوطی هرچند محدّث است و برخلاف فیلسوفان که فرشتگان را روحانی می‌شمارند، روایاتی را نقل می‌کند که بر طبق محتوای آن، ملائکه جسمانی هستند، ولی همو توضیحاتی را درباره معانی روحانی بودن ملائکه به نقل از حلیمی، بیهقی و قونوی آورده است.

هدف و روش

• جلال‌الدین سیوطی نوشته است: اثر حاضر، کتاب لطیفی است که در آن، اخبار ملائکه را گرد آورده‌ام و از هیچ روایت و اثری فروگذار نکرده‌ام و در پایان، فایده‌هایی را آورده‌ام تا صاحبان بصیرت، بهره گیرند و شاد شوند و آن را «الحبائك في أخبار الملائك» نامیده‌ام؛ یعنی «خوش‌بافته در خبرهای هر فرشته».
• محقق کتاب، ابوهاجر محمدسعید زغلول‌، گزارشی کوتاه را از زندگی و آثار سیوطی ارائه نموده، ولی هیچ توضیحی درباره روش نویسنده و کتاب حاضر و چگونگی نگارش و تحقیق آن مطرح نکرده است، جز وصف‌هایی کلی، مانند اینکه او «سريع الكتابة»، یعنی «تندنویس» بود و «كان يُحَرِّمُ المنطقَ و له في تحريمه تأليف خاصٌّ مطبوعٌ...»؛ یعنی علم منطق را حرام می‌شمرد و در این موضوع (تحریم منطق) نوشتاری مخصوص دارد که منتشر شده است. مقصودش کتاب صون المنطق و الكلام عن فن المنطق و الكلام است.

ساختار و محتوا

نویسنده در این اثر، نخست به بحث از وجوب ایمان به ملائکه و منشأ پیدایش آنان و جسمانی بودن آنها پرداخته و بعد، فراوانی فرشتگان را مورد توجه قرار داده و رؤوس چهارگانه ملائکه و مسئولیت هریک را یاد کرده و آنگاه وارد بحث از سایرین شده است و سرانجام به پرسش‌هایی در مورد ملائکه پاسخ داده است؛ مانند: آیا پیامبران برترند یا ملائکه؟ آیا ملائکه بهترند یا انسان؟ آیا فرشتگان هم خوردن، نوشیدن، نکاح و خواب دارند؟ آیا اکنون نیز می‌توان ملائکه را دید؟ و...

نمونه مباحث

• حاکم از ابوامامه با سند نقل کرده است که پیامبر(ص) گفت: فرشته‌ای مأمور است که هر کسی 3 بار بگوید «يا أرحمَ الراحمين!»، به او بگوید: مهربان‌ترین، به‌سوی تو روی آورده است؛ پس درخواست کن.
• حلیمی، بیهقی و قونوی گفته‌اند: از جمله ادله‌ای که بر جدایی بین ملائکه و جن دلالت دارد، این آیه است: «وَ يوْمَ يحْشُرُهُمْ جَمِيعًا ثُمَّ يقُولُ لِلْمَلَائِكةِ أَ هَؤُلَاءِ إِياكمْ كانُوا يعْبُدُونَ قَالُوا سُبْحَانَك أَنْتَ وَلِينَا مِنْ دُونِهِمْ بَلْ كانُوا يعْبُدُونَ الْجِنَّ أَكثَرُهُمْ بِهِمْ مُؤْمِنُونَ» (سبأ: 40-41)؛ پس ثابت شد که فرشتگان غیر از جنیان هستند.
• بیهقی در «الدلائل» از حذیفه با سند نقل کرده است که پیامبر(ص) نماز را برای ما برپا داشت و سپس از مسجد خارج شد و من هم به دنبالش رفتم و دیدم که کسی به او رسید و مطلبی گفت و رفت. پیامبر(ص) به من گفت: حذیفه! این شخص را که نزد من آمد و رفت، دیدی؟ گفتم: بله. پس آن حضرت گفت: این یکی از ملائکه است که تاکنون به زمین نیامده بود و با اذن الهی آمد و بر من سلام کرد و بشارت داد که حسن(ع) و حسین(ع)، دو آقا و سالار جوانان بهشت هستند و فاطمه(ع)، رئیس و سرور زنان بهشتی است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.