الجوانب الصوتية في كتب الاحتجاج للقراءات
الجوانب الصوتية في كتب الاحتجاج للقرائات، اثر عبدالبدیع نیربانی، نوشتارى است به زبان عربى دربارۀ جنبه‌هاى صوتى قرآن كريم كه در مقدمۀ كتاب‌هایى با عنوان «الاحتجاج للقرائات» مطرح گرديده است.كتب احتجاج در قرائات، به منظور بيان وجه و دليل قرائت ويژۀ هرقارى تدوين شده كه خود اين وجوه متفاوت، سرچشمۀ ارائۀ ديدگاه‌هاى ارزشمندى در ادبيات عرب در جنبه‌هاى مختلف صوتى، صرفى، نحوى و دلالى قرآن كريم گرديده است و در اين ميان جنبۀ صوتى آن از جايگاه ويژه‌اى برخوردار است.در واقع اين كتاب به نحوى، كتابى است در علم تجويد كه با استفاده از كتب احتجاج تهيه شده است.
| الجوانب الصوتیه فی کتب الاحتجاج للقراءات | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نیربانی، عبدالبدیع (نویسنده) |
| ناشر | دار الغوثاني للدراساتالقرآنية |
| مکان نشر | دمشق - سوریه |
| سال نشر | 1427 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | قرآن - قرائت - موسیقی قرآن - مسایل لغوی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 80/87 /ن9ج9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نویسنده در مقدمه به بيان معنای «احتجاج» در لغت و اصطلاح پرداخته و نام‌هاى ديگر اين فنّ و انگیزه‌هاى نگارش آثارى در اين موضوع و غيره را يادآور مى‌شود.
در فصل اول كتاب جنبه‌هاى نطقى الفاظ قرآن كريم را يادآور شده و از تعداد و انواع حروف سخن به ميان آمده و اعضاء نطق معرفى مى‌شود.همچنين در اين فصل مخارج حروف مشخص شده و به القاب حروف و نسبت آنها با مخارج حروف اشاره مى‌گردد.
در فصل دوم به أنواع و اقسام تغييرات صوتى به هنگام اداء كلمات قرآنى اشاره مى‌شود و طى دو مبحث جداگانه به تغييرات صوتى در حروف صامت همچون ادغام، ابدال، همزه و تاءات و غيره و تغييرات صوتى در حروف صدادار چون مدّ، اضافه و غيره پرداخته مى‌شود.
در فصل سوم به بيان قوانين صوتى چون مماثلت، مخالفت، سهولت و تخفيف، كثرت استعمال و غيره پرداخته مى‌شود.خاتمه كتاب هم به نقد و بررسى اختصاص يافته است.
ساختار
كتاب حاضر مشتمل بر يك مقدمه به قلم نویسنده، يك تمهيد و سه فصل و يك خاتمه و بخش ملحقات مى‌باشد.
التمهيد: «الاحتجاج للقرائات القرآنية» شامل عناوينى چون: معنى الاحتجاج دوافع التأليف في الاحتجاج، تاريخ التأليف في الاحتجاج، من كتب الاحتجاج و غيره مى‌باشد.
الفصل الاول: «الجوانب النطقية» به عناوين ذيل، يعنى:الحروف(عدّتها و انواعها)، أعضاء النطق، مخارج الحروف، ألقاب الحروف و نسبتها الى مخارجها، صفات الحروف (الصفات المتضادة و الصفات المفردة)، القوة و الضعف في الصفات، العلاقة الكميّة بين حروف المدّ و الحركات، مكان الحركات من الحروف و دلالة الاصوات اختصاص يافته است.
الفصل الثاني: «الجوانب التشكيلية(1)»طى دو مبحث به بررسى أشكال و صور تغييرات صوتى مى‌پردازد:در المبحث الاول: «التغييرات الصوتية في الصوامت» به تغييرات عامّى چون:الإدغام، الإبدال، القلب المكانى، الحذف و تغييرات خاص همچون: همزه، التاءات، الراءات، اللاّمات و النون الساكنة و التنوين پرداخته شده است.
و در المبحث الثانى: «التغيرات الصوتية في الصوائت» به موضوعات ذيل پرداخته شده است: اولا: «نوع الصوائت»چون:إشمام،إماله، الروم و غيره.ثانيا: مدّ الصوائت. ثالثا:اضافة الصوائت. رابعا:حذف الصوائت.خامسا:قلب الصوائت.
الفصل الثالث: «الجوانب التشكيلية(2)» به قوانين صوتى همچون:المماثلة، المخالفة، السهولة و التخفيف، كثرة الاستعمال، أمن اللبس، طرد الباب اختصاص يافته است.
«خاتمة في التقويم و النقد» شامل عناوين:اولا:المناهج.ثانيا:المصادر. ثالثا:السمات.مى‌باشد.
الملحقات: الملحق الاول:القرائة العشر و رواتهم.الملحق الثاني: تراجم أصحاب كتب الاحتجاج للقرائات.الملحق الثالث:الجهر و الهمس في أصوات العربية.
در پایان هم فهرست آيات كريمه، احاديث شريفه، أشعار و رجزها، منابع و مآخذ و موضوعات كتاب ذكر شده است.
نسخه شناسى
كتاب حاضر به قلم دكتر عبدالبديع النيربانى و به زبان عربى نگارش يافته و در قطع وزيرى با جلد گالينگور در 360 صفحه براى نخستين بار در سال 1427 ه/ 2006م توسط انتشارات «دار الغوثاني للدراساتالقرآنية» دمشق منتشر شده است.اصل اين كتاب عنوان رسالۀ دكتراى نویسنده است كه در دانشكدۀ ادبيات و علوم انسانى دانشگاه حلب در سال 2005م مورد دفاع قرار گرفته است.
منابع مقاله
مقدمه نویسنده و متن كتاب