التيسير في المداواة و التدبير
التيسير في المداواة و التدبير تألیف عبدالملك بن زهر (متوفى 557ق)، كه بيشتر با نام اختصارى التيسير شناخته مى‌شود، مهم‌ترين و مشهورترين اثر ابن زهر است. اين كتاب كه به زبان عربى نگاشته شده، در بيان بيمارى‌هاى گوناگون جسمى است.
| التیسیر في المداواة و التدبیر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن زهر، عبدالملک بن زهر (نویسنده) |
| ناشر | دار الفکر |
| مکان نشر | دمشق - سوریه |
| سال نشر | 1403 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 پزشکی سنتی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | R 128/3 /الف9ت9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
بعضى از مورخين -از جمله ابن ابى‌أصيبعه در كتاب «عيون الأنباء في طبقات الأطباء» - گفته‌اند كه تأليف اين أثر بنا به درخواست دوست فيلسوف و دانشمند مؤلف؛ يعنى قاضى ابن رشد اندلسى بوده است كه از وى تقاضا كرده، كتابى مفصل در كنار نگاشته ابن رشد -يعنى «الكليات في الطب»- بنگارد وابن زهر هم اين اثر را در پاسخ به اين درخواست تأليف نموده است.[۱]
به نظر مى‌رسد، تأليف اين اثر در أواخر عمر مؤلف و پس از مشاهدات بالينى گوناگون و كسب تجربه‌هاى فراوان بوده است.
جايگاه علمى اين اثر تا بدان پايه است كه مورخ فرانسوى لوكير در ادعایى مبالغه‌آميز اين اثر را از لحاظ اهميت هم‌پايه‌ى «حاوى» رازى و «قانون» ابن سينا مى‌داند.[۲]
ساختار
اين كتاب از دو بخش با عنوان سِفر و يك ملحق به نام جامع تشكيل شده است.
گزارش محتوا
مؤلف سفر اول را با مقدمه مختصرى در حفظ الصحة شروع مى‌كند و در ادامه به بررسى امراض مى‌پردازد و از بيمارى‌هاى سر شروع مى‌كند. سفر اول با بررسى امراض بطن اول خاتمه مى‌يابد.
سفر دوم كتاب با بررسى امراض و بيمارى‌هاى بطن اسفل شروع شده و با بررسى تب‌ها، بحران‌ها و امرض وبايى خاتمه مى‌يابد.
ملحق اين اثر كه مؤلف آن را جامع مى‌نامد، مشتمل بر معالجات بيمارى‌ها با نوشيدنى‌ها و معجون‌ها و روغن‌ها است. بنابر آنچه مؤلف گزارش مى‌دهد، وى در ابتدا قصد نگارش اين ملحق را نداشته، ولى به درخواست اجبارگونه حاكم اشبيليه اين جامع را در انتهاى كتاب افزوده است.
اهميت اين كتاب در اين است كه مؤلف به نقل از ديگران نمى‌پردازد، بلكه در درمان و مداواى بيمارى‌ها بيشتر به آنچه خود آزموده بسنده مى‌كند. نگاهى به فهرست اعلام نشان‌گر اين مطلب است كه آنچه وى از ديگران نقل مى‌كند، بسيار كم است. با اين ح و پدرش(يازده مورد) كلماتى نقل مى‌كند و از كسان ديگر، كه انگشت شمارند، تنها يكى دو مرتبه نقل قول مى‌كند. البته گاه آنچه را هم نقل مى‌كند با نقد و اشكال همراه است.[۳]
از آنجا كه اين اثر نگاشته‌اى تخصصى است كه با اصطلاحات و تعابير علمى فراوانى در آن روبه‌رو مى‌شويم، ولى گاه مؤلف از تعبيراتى استفاده مى‌كند كه به دور از ساختارهاى لغوى و دستورى است و اين امر تا حدى باعث اغلاق متن شده است.
وضعيت كتاب
اين اثر - چنان‌كه گفتيم - دوبار به عبرى و يك بار بر اساس ترجمه عبرى‌اش در ايتاليا به لاتين ترجمه شده است.اين كتاب پس از تأليف، مورد توجه بسيار قرار گرفت، به‌گونه‌اى كه دوبار به عبرى و يك بار به لاتين هم ترجمه شد، كه اين امر نشان‌گر تأثير كتاب در طب اروپايى در خلال قرون وسطى است.
نسخه چاپ شده اين اثر به همت دكتر محى‌الدين صابر و بر اساس چهار نسخه خطى تصحيح شده است.
محقق در ابتدا مقدمه‌اى نسبتاً مشروح بر اين اثر مى‌نگارد و در انتها به غير از فهرست موضوعات، دو فهرست ديگر هم اضافه مى‌كند، يكى فهرست مصطلحات كه شامل سه بخش مصطلحات طبى، ادويه مفرده و ادويه مركبه است و فهرست ديگر در برگیرنده اعلامى است كه در اين كتاب نام آن‌ها به ميان آمده است.
پاورقى‌هاى اين اثر بيشتر به اختلاف نسخ اشاره دارد. البته گاه مصحح اين اثر در پاورقى‌ها به توضيح واژگان و يا توضيح مطالب مى‌پردازد، كه اين در مقايسه با حواشى ديگر بسيار اندك است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب