التوشيح

التوشيح شرح الجامع الصحيح، نوشته جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر سیوطی شافعی (849-911ق) است. این اثر نُه جلدی، تعلیقه‌ای بر صحیح بخاری است و بر سیاق روشی که بدرالدین زرکشی در کتاب «تنقیح» به کار برده است، نوشته شده است. رضوان جامع رضوان، پژوهش این کتاب را انجام داده است‏.

التوشيح
پدیدآوران	سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر (نويسنده) رضوان، رضوان جامع (محقق)
عنوان‌های دیگر	شرح الجامع الصحیح (شرح‌ صحیح‌ البخا‌ری مخطوط یطبع‌ لاول‌ مره‌)
ناشر	شرکة الریاض للنشر و التوزیع
مکان نشر	عربستان - ریاض
سال نشر	1419ق - 1998م
چاپ	1
موضوع	بخاری، محمد بن اسماعیل، 194 - 256ق. الجامع الصحیح - نقد و تفسیر
زبان	عربی
تعداد جلد	9
کد کنگره	/ب3 ج2025 119 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

بخاری در الجامع الصحيح المسند احادیث را به‌طور موضوعى صورت‌بندى نموده است و آن‌ها را در مباحث اعتقادی، فقهی، تاریخی، تفسیری و دعایی (که بخش عمده کتاب را در بر دارد) ارائه نموده است و با مباحثی درباره «منامات، فتن، اخبار آحاد، اعتصام به کتاب و سنت و توحید» به پایان رسانده است.

برای توضیح کار سیوطی نیاز است که نحوه ورود بخاری به مباحثش شناخته شود؛ نخست اینکه، بخاری تلاش کرده است احادیثی را که به‌درستی آن‌ها باور داشته است، در کتابش بیاورد و فواید فقهی و نکته‌های حکمت‌آمیز دیگر را استنباط کند؛ در نتیجه وی معناهای بسیاری را استخراج کرده و به‌مناسبت آنها را در ابواب مختلف آورده است و در تفسیر آیات الاحکام نیز، از روش‌های گوناگونی بهره گرفته است. این گستردگی کار، سبب گشته است که او در بسیاری از باب‌های کتابش، سند حدیث‌ها را نیاورد و به عبارت‌هایی مانند «فلانٌ عن رسوله‌(ص)» بسنده کند. او گاهی متنی را بدون سند می‌آورد و در مباحث احکام، هرگاه حدیث‌ها با یکدیگر تعارض دارند، حکم را نمی‌نویسد. ‏همچنین، کلام بخاری در ترجمه برخی از ابواب کتابش و حدیث‌های مربوط به باب‌ها دشوار است، به‌گونه‌ای که گشودن رمز و راز تراجم او، افکار را حیرت‌زده کرده است؛ او عادت دارد که یک حدیث را تقطیع کند و به مقتضای بحث و در باب‌های گوناگون و با اسنادی دیگر، به آن استدلال کند. ‏او گاهی بخشی از یک متن را می‌آورد بدون آنکه به بقیه‌اش در جای دیگر اشاره کند. وی در نحوه ارائه احادیث موقوفه و احادیث معلقه (چه مرفوع و چه موقوف آن‌ها) پیچیده عمل کرده است‏.

سیوطی تلاش کرده است گره از ابهامات صحیح بخاری بگشاید. کارهای او عبارتند از: ضبط واژه‌های احادیث، تفسیر عبارت‌های نامأنوس، بیان اختلاف‌های روایات کتاب، درج افزوده‌های یک خبر که بخاری آن‌ها را ذکر نکرده است، آوردن حدیث‌های مرفوعی که در کتاب بخاری لفظ آنها به‌عنوان ترجمه باب آمده است، وصل اسناد احادیثی که بخاری تعلیق نموده است و در کتابش وصل آن‌ها نیامده است، شرح نام‌های مبهم، اعراب‌گذاری واژه‌های دشوار، جمع‌ نمودن موارد اختلافی و آوردن روایت‌هایی از کتاب‌های نویسندگان دیگر برای روشن‌ گشتن معنا و مقصود آن‌ها‏.

سیوطی مقدمه‌ای را در هفت فصل نوشته است که عبارتند از: بیان «شرط بخاری» و موضوع آن، فایده‌های حدیثی مهم و تکرار حدیث‌ها در نزد بخاری، نام‌گذاری کسانی که با کنیه‌هایشان در صحیح آمده‌اند به‌ترتیب حروف معجم، درج نام زنانی که کنیه‌هایشان در کتاب آمده است، شناساندن کسانی که به «بنوّت» شهره‌اند، همچنین، شناساندن کسانی که لقب یا نسبشان در کتاب آمده است، ضبط نام‌هایی که بیم آن می‌رود با نظیرشان اشتباه گرفته شوند و توضیح نام‌های مهمل. سیوطی سپس، باب‌های کتاب بخاری را دنبال می‌کند. محقق می‌گوید: البته سیوطی به همه این کارها ملتزم نبوده است؛ او برای تخریج بیشتر حدیث‌هایی که بخاری آن‌ها را معلّق گذارده است، کاری نکرده است و اتصالشان را وانهاده است. محقق مدعی است که این کار ناتمام را انجام داده است و افزون بر آن، واژه‌های نامأنوس را توضیح داده است؛ به روایت‌های دیگر از یک حدیث اشاره نموده است؛ بسیاری از ضابطه‌های فقهی را به کتاب افزوده است و به شرح و تعلیق برخی احادیث پرداخته است و در این کارها، بیشتر از کتاب «فتح الباري» ابن حجر عسقلانی بهره برده است.

رضوان جامع (محقق)، می‌گوید: سیوطی (همچون عالمان زمانه‌اش) در مسئله «صفات الهی»، به آرای اشاعره و تأویل و تفویضی که مطرح می‌کنند، گرایش دارد. این باور سیوطی به هنگام شرح برخی عبارت‌ها به‌روشنی نمود یافته است. محقق این‌گونه موارد را با درج آرای بزرگان پیشین اهل سنت (مانند احمد بن حنبل، ابن تیمیه و ابن قیم) و آرای بزرگان معاصر (مانند بن باز، عثیمین و البانی) تحلیل کرده است. او متن و شرح کتاب را به شیوه امروزی ویرایش نموده است و مدعی است که بهترین نسخه را از صحیح بخاری عرضه کرده است. او همچنین به تخریج حدیث‌ها و آثاری که سیوطی در شرحش آورده است، یافتن و درج نمودن نام کسانی که آرایشان در کتاب آمده است و ضبط نام و شرح حال کسانی که در متن یاد شده‌اند، پرداخته است‏.

منابع مقاله

مقدمه محقق.