التقفیة في اللغة

التقفية في اللغة، نوشته ابوبشر یمان بن ابی‌الیمان بندنیجی (متوفی 284ق)، شاعر و از علمای لغت، عروض و معانی است. این اثر در موضوع لغت به نگارش درآمده و توسط خلیل ابراهیم عطیه تحقیق شده است.

التقفیة في اللغة
پدیدآوران	بندنیجي، یمان (نويسنده) عطیه‌، خلیل‌ ابراهیم‌ (محقق)
سال نشر	1976م
چاپ	1
موضوع	شعر عربی - قافیه - عروض عربی
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	7ت9ب 2202 PJA
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نوشتار حاضر معجمی در لغت عرب است که بر اساس قافیه، یعنی حرف آخر کلمه مرتب شده؛ ازاین‌رو «التقفية في اللغة» نامیده شده است. این اثر مورد عنایت برخی از عالمان قرار گرفته و تعلیقات نقدگونه، استدراکات یا اضافاتی بر آن آورده‌اند.

این اثر اولین معجم در نوع خود از قرن سوم هجری قمری قلمداد شده است که نویسنده آن را به هدف آسان‌‎سازی نظم بر شعرا و سجع بر خطبا و نویسندگان نگاشته است.

نویسنده در تنظیم فرهنگ لغت خود از نظام قافیه الفبایی بر اساس حرف آخر پیروی کرده و آن را به ابوابی تقسیم نموده که هر باب حاوی یک حرف به‌همراه انواع قافیه‌ها در هر باب است. ازاین‌رو برای یافتن کلمات باید حرف آخر کلمه مورد توجه قرار گیرد؛ مثلا واژه «سقب» را باید در باب باء جستجو کرد. روش نویسنده در ذکر کلمات بیش از هرچیز تکیه بر مصدر یا اسم مصدر بوده و گاهی نیز کلمات جمع، مؤنث و مذکر را آورده است. وی به‌غیر از موارد نادر، از ذکر فعل پرهیز کرده است. همچنین کلمات فصیح را تا زمانی که از فصاحت آنها اطمینان حاصل نکرده است، نیاورده است. این امر سبب شده تا کلمات به‌شدت غریب و نامأنوس در این اثر راه پیدا ننماید.

وی در توضیح و بیان معانی واژگان، به قرائن و شواهد شعری و نثری توجه فراوانی نموده؛ ازاین‌رو در سرتاسر کتاب از آیات قرآن، احادیث نبوی، حکمت، امثال و سخنان فصیح بهره برده است. همچنین در زمینه شواهد شعری از ادبیات منظوم شعرای دوره‌های جاهلی، صدر اسلام، بنی‌امیه و بنی‌عباس غفلت نکرده است.

محقق، به آدرس‌دهی آیات و مستندسازی احادیث با اولویت ارجاع به کتب صحاح، سپس سایر مصادر، همچنین ارجاع اشعار به دیوان‌های مربوطه با ذکر مشخصات قصیده و بیت به‌همراه توضیحاتی در معرفی برخی از شاعران در صورت ضروت، در پاورقی پرداخته است.

منابع مقاله

1. مقدمه محقق.
2. بوسنینه، منجى، «موسوعة أعلام العلماء و الأدباء العرب و المسلمين»، تونس، جامعة الدول العربية، المنظمة العربية للتربية و الثقافة و العلوم، 1425ق، چاپ اول.