البداية في الأخلاق العملية
البداية في الأخلاق العملية كتابى است اخلاقى و تربيتى در باب اخلاق عملى كه به قلم روان و شيواى آيت‌الله محمدرضا مهدوى كنى به زبان عربى به رشته تحرير درآمده است.
| البدایة في الأخلاق العملیة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مهدوی کنی، محمدرضا (نویسنده) |
| ناشر | دار الهادي |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1423 ق یا 2002 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اخلاق اسلامی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP /م9الف7* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب بدون فصل‌بندى خاصى ارائه شده است.
نویسنده از جنبه‌هاى مختلفى به مسأله اخلاق و اهميت آن برای هر فرد(مسلمان) پرداخته و بحث‌هایى مهم و اساسى در اين علم را مورد بررسى و كنكاش قرار داده است؛ بحث‌هایى همچون:
معرفت نفس و اهميت آن، تذكر و بيدارى از غفلت، احساس مسئولیت هر فرد نسبت به اصلاح خويش، سير در آفاق و انفس، حب و بُغض، انتخاب دوست دلسوز و متدين، ضرورت آگاهى نسبت به احكام فقهى و ضرورت دورى از محرمات و گناهان، زبان و آفت‌هاى آن، گناهان صغيره و كبيره، غيبت افراد و پستى آن، توبه، استغفار و...
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه، با توجه به آيات قرآن و احاديث معصومين(ع)، به ضرورت تزكيه و تهذيب نفس از معصيت و گناه اشاره كرده و آن را عاملى مهم در ساختن جهانى عارى از شقاوت و بدبختى دانسته است.
به باور نویسنده، پرداختن به مسائل اخلاقى و اهتمام به آن‌ها، يك مسأله عقلى است. اما با اين وجود، در فرهنگ قرآنى و كلمات معصومين(ع)، سفارش زيادى به اين موضوع شده تا آنجا كه خداوند در سوره (شمس) و بعد از آوردن يازده قَسَم مى‌فرمايد: سوگند به آفتاب و روشنى‌اش به هنگام چاشت... كه هر كه در پاکى آن (نفس) كوشيد رستگار شد و هر كه در پليدى‌اش فرو پوشيد نوميد گرديد.
نویسنده اخلاق را شكل (و صورت) باطنى هر انسانى معرفى نموده كه به دو دسته تقسيم‌بندى مى‌شود: فطرى (طبيعى) و اكتسابى (اختيارى).
صفات فطرى عبارت از ويژگى‌هایى است كه در نهاد هر انسانى وجود دارد. همانند: علاقه داشتن به عدل و عدم ظلم، داشتن شهرت و نامى پرآوازه، آزادگى، قواى عقل و شهوت كه به وسيله اين ويژگى‌ها، صفات فطرى انسان از صفات فطرى ساير مخلوقات تمييز داده مى‌شود و پرواضح است كه در داشتن و بودن اين‌گونه از صفات، راهى برای اختيار انسان وجود ندارد.
به نظر نویسنده، التزام به رياضت‌هاى روحىِ عملى برای رسيدن به فضائل اخلاقى، اجتناب‌ناپذير بوده و برای به دست آوردن اين مهم، لازم است كه مراحل ذيل طى شود:
1- معرفت و شناخت فضائل و رذايل اخلاقى. 2- شناخت حقيقت انسان. 3- مجاهدت نفس. كه بدون مجاهده، پيروز شدن بر خواسته‌هاى نفسانى ممكن نخواهد بود.
به اعتقاد وى، با توجه به اين‌كه در بحث‌هاى اخلاقى، مسائل گوناگونى مورد بررسى قرار مى‌گیرد، از اين‌رو مى‌توان علم اخلاق را به رشته‌ها (و شاخه‌هاى) ذيل تقسيم‌بندى نمود:
- اخلاق نظرى يا فلسفه اخلاق؛ كه موضوع آن در مورد معيارهاى حُسن و قُبح (خوب يا بد بودن عملى) است.
- اخلاق تطبيقى؛ كه بدان معنى است كه مذاهب مختلف اخلاقى، مورد مطالعه و بررسى قرار گرفته و پس از آن، بهترين روش از بين تمامى نظريات، با توجه به معيارهاى اخلاقى موجود، انتخاب مى‌گردد.
- اخلاق عملى يا روش‌هاى اخلاقى؛ كه منظور از آن، سلسله آداب و احكامى است كه عمل نمودن به آن‌ها برای حصول تزكيه نفس و تهذيب آن، ضرورى مى‌باشد.
نویسنده در ادامه، توصيه‌هایى چند برای شروع نمودن مراحل تزكيه نفس پيشنهاد كرده است از جمله:
- همان‌گونه كه فعالیت‌های ورزشى برای سلامتى بدن لازم است، رياضت‌هاى روحى نيز برای پاک نمودن جان از رذايل اخلاقى ضرورى است.
- انسان فعالیت‌های ورزشى خود را با نرمش و حركات ساده آغاز كرده و اندك‌اندك فعالیت‌های سنگین را انجام مى‌دهد، بنابراین در امر تزكيه و تهذيب نيز بايد در ابتدا از عبادت‌هاى ساده شروع نمود و پس از عادت دادن روح، نوبت به مراحل بالاتر مى‌رسد.
- همان‌گونه كه تداوم در فعالیت‌های ورزشى شرط مهمى است، در رياضت‌هاى روحى و نفسى نيز استمرار لازم است.
نویسنده معتقد است مدوامت بر يك عمل و ملتزم بودن به آن، همراه با داشتن نيتى پاک و خالص برای خداوند، سبب مى‌شود كه انوار الهى برای فرد سالك هويدا شود تا آن‌كه به مرحله (الفناء في الله) رسيده و هرآنچه كه به غير از خداوند است را ترك نموده و فقط متوجه ذات اقدس ربوبى گردد.
در ادامه، بيست و يك مرحله سير و سلوك برشمرده شده است كه عبارتند از:
معرفت نفس، بيدارى (از غفلت)، تذكر، تفكر و تدبر (سير در آفاق و انفس)، دوست داشتن دوستان خدا و دشمن داشتن دشمنان خدا، آگاهى و علم به مسائل فقهى و احكام شرعى، به‌دست آوردن رفيقى مؤمن و دورى نمودن از افراد غير صالح و لاابالى، دورى جستن از محرمات، توبه و استغفار، به‌جا آوردن واجبات، التزام عملى به نوافل و مستحبات و ترك مكروهات، مرابطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه، نيت و اخلاص، پرهيز از شرك، ريا و نفاق، رياضت (شرعى) و مجاهدت با نفس، نظم و انظباط، تقسيم نمودن وقت، غيمت شمردن فرصت‌ها، خدمت به بندگان خدا، توكل، خوش‌رفتارى با مردم، زهد و قناعت.
به اعتقاد نویسنده، بر هر فردى لازم است تا تمام مراحل بيست و يك‌گانه سير و سلوك را طى نموده تا به درجات بالاترى از تقوا و پارسايى نائل گردد.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در انتهاى كتاب آمده است.
در پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع پرداخته شده است.
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب.
- ترجمه قرآن كريم، اثر استاد عبدالمحمد آیتی.