الإمامة و أهل‌البيت (بیومی)
الإمامة و أهل‌البيت، تألیف محمد بیومی مهران، کتابی است در معرفی و ویژگی جانشینان پیامبر(ص)، از دیدگاه دو مذهب شیعه و اهل سنت که در عصر حاضر نوشته شده است.
| الإمامة و أهل‌البيت | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مهران، محمد بیومی (نویسنده) |
| ناشر | مرکز الغدير للدراسات الإسلامية |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | مجلد1: 1995م , 1415ق , |
| چاپ | 2 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، از مقدمه و چهار باب تشکیل شده و در دو جلد تنظیم گردیده است.
گزارش محتوا
برای آشنایی با محتوای کتاب، پاره‌ای از نکات مهم آن مختصرا ارائه می‌شود:
مؤلف در مقدمه به دنبال مصادیق «اهل‌بیت» است و می‌گوید: علما برای «اهل‌بیت» سه مصداق تعیین نموده‌اند:
- همسران پیامبر(ص)؛
- هرکس که صدقه بر او حرام است؛
- پیامبر(ص)، امام على(ع)، حضرت زهرا(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع).
لکن مورخان و محدثان بر اینکه اهل‌بیت پنج نفر آخر هستند، متفقند[۱].
باب اول کتاب، با تعریف لغوی و اصطلاحی «امامت» آغاز می‌شود، سپس به وجوب امامت در میان مسلمانان اشاره می‌گردد. مؤلف حکم «وجوب امامت» را از روایات زیادی از جمله کلام امیرالمؤمنین علی(ع) که می‌فرماید: «امامان، از جانب خدا تدبیرکننده کار مردمانند و آنها کارگزاران خدا بر بندگانش هستند. به بهشت نمی‌رود مگر کسى که آنان را بشناسد و ائمه نیز او را بشناسند. به دوزخ وارد نمى‌شود مگر کسى که ائمه را انکار کند و ایشان نیز آن شخص را انکار نمایند»، استخراج نموده است.[۲].
مؤلف گریزی به نظرات علما، درباره حکم امام زده و گفته است که ابن حزم اندلسی می‌گوید: اهل سنت، مرجئه، شیعه، خوارج بر وجوب امام اتفاق نظر دارند و فقط اصحاب نجدة بن عامر حروری خارجی نظری مخالف دارند[۳]. سپس مخالفان این قول را شاذ خوانده و اجماع را حجتی علیه آنان دانسته است.[۴].
بررسی اختیارات امام نیز از مباحث باب اول کتاب است. مؤلف در این بخش از کتاب، نظرات علما در موضوع اختیارات امام را برشمرده است. اولین نظری که مؤلف به آن اشاره می‌کند، اختیار بی‌شمار و بی‌نهایت امام نسبت به همه چیز است. مستند این نظریه، روایات متعددی است؛ همچون این قول پیامبر(ص): «من أطاعنیفقد أطاع الله و من يعصنیفقد عصی الله و من يطع الأمير فقد أطاعني و من يعص الأمير فقد عصاني»[۵]؛ «هرکس مرا فرمان برد، خدا را فرمان برده است و هرکس نافرمانی من کند، خدا را نافرمانی کرده و هرکس فرمانروا را فرمان پذیرد، مرا فرمان پذیرفته و هرکس از فرمان فرمانروا سرپیچی کند، از فرمان من سرپیچی کرده است».
نویسنده می‌گوید: خوارج جایز می‌دانند که امام از غیر قریش، باشد و تنها کسی که قائم به کتاب و سنت باشد، استحقاق آن را دارد، خواه عرب باشد خواه عجم[۶].
این در حالی است که شیعه اعتقاد دارد امامت مختص به علی بن ابی‌طالب(ع) و دو فرزندش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و سپس فرزندان امام حسین(ع) است.[۷].
هرکدام از مذاهب شیعه و سنی برای امام شروطی در نظر گرفته‌اند؛ علم، عدالت، توانایی، شجاعت، ورع، سلامت اعضا و حواس و... از جمله آنها می‌باشد[۸].
در نظر اهل سنت امامت با یکی از این طرق: بیعت، عهد (انتخاب جانشین از طرف امام پیشین) و قهر و استیلا منعقد می‌شود[۹].
رازی به نقل از مفسران می‌گوید: «أولی الأمر» که واجب است از آنها اطاعت کرد چهار دسته‌اند:
- خلفای راشدین؛
- امیران و فرماندهان لشکر؛
- علمای دین؛
- ائمه معصومین (ائمه اهل‌بیت)[۱۰].
برای امام دو حق است: اطاعت و فرمانبرداری از او و کمک و یاری کردن او در اموری همچون امور دین و جهاد[۱۱].
خلیفه، امیرالمؤمنین، امام و ملک از جمله القاب امام یا خلیفه است.[۱۲].
شیعه به‌جز زیدیه، خوارج و گروهی از معتزله معتقدند که امامت امام مفضول صحیح نیست؛ یعنی صحیح نیست امامت شخصی، درصورتی‌که بهتر از او وجود دارد[۱۳]، اما اهل سنت، زیدیه، مرجئه و گروهی از معتزله، امامت امام مفضول را صحیح می‌دانند[۱۴].
مؤلف در پایان باب اول، امامت را در نزد شیعه مورد بررسی قرار می‌دهد و می‌گوید: آنچه از روایات به دست می‌آید این است که امامت از افعال خداوند است که به هرکس که بخواهد تفویض می‌کند و با بیعت و انتخاب و مشورت حاصل نمی‌شود[۱۵].
علاوه بر آن، عصمت و اختیارات و مسائل دیگری از قبیل تقیه، رجعت، حضرت مهدی(عج)، بداء، جفر و مصحف فاطمه(س) را توضیح داده است.
باب دوم کتاب به تشیع اختصاص داده شده است.
ترجمه لغوی و اصطلاحی شیعه و بررسی پیدایش و تاریخچه شیعه در زمان پیامبر و بعد از وفاتش و زمان‌های دیگری چون زمان خلیفه سوم، واقعه جمل و... و شمردن برخی از شیعیان صحابی از جمله عمار، ابوذر و سلمان از جمله مطالب این باب از کتاب می‌باشد.
باب سوم کتاب که در جلد دوم جای گرفته، به امامت امیرالمؤمنین علی(ع) اختصاص یافته است.
در این باب از کتاب خصوصیات امام على(ع)، اولویت امام به خلافت بعد از وفات پیامبر(ص) نسبت به دیگران، چهل‌ودو دلیل روایی و بیست دلیل برگرفته از آیات قرآن بر امامت حضرت علی(ع) آمده است.
باب چهارم کتاب به ذکر نام، نسب، کرامات، صفات اخلاقی، اولاد و فرزندان ائمه، برخورد و واکنش امام با دیگر مذاهب، رفتار امام با پادشاهان و حاکمان، وفات امام، روایات و آثار او و... مورد بررسی قرار گرفته است.
وضعیت کتاب
فهرست محتویات در ابتدای کتاب آمده و منابع مورد استفاده مؤلف در آخر جلد اول قید شده است.
پاورقی‌ها به ذکر مستندات مطالب و ترجمه برخی از اعلام[۱۶] و توضیح مبهمات متن اختصاص یافته است.
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه، ج1، ص11-17
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ج1، ص30
- ↑ ر.ک: همان، ص38
- ↑ ر.ک: همان، ص40
- ↑ ر.ک: همان، ص50
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص57
- ↑ ر.ک: همان، ص62 تا 75
- ↑ ر.ک: همان، ص88 تا 96
- ↑ ر.ک: همان، ص99
- ↑ ر.ک: همان، ص118 تا 120
- ↑ ر.ک: همان، ص124 تا 132
- ↑ ر.ک: همان، ص151
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص172
- ↑ ر.ک: ج1، ص242 و 244
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.