الإستثناء في التراث النحوي و البلاغي

الإستثناء فی التراث النحوی و البلاغی، نوشته کاظم ابراهیم کاظم، پژوهشی تخصصی در زمینه اصطلاح ادبی استثناء و انواع و کاربردهای آن در زبان و ادبیات عربی از نظر علم نحو و بلاغت است. نویسنده مطالبش را با توجه به آرای متقدمان (مانند سیبویه و فراء) و متأخّران (مثل سیرافی، جرجانی و سید رضی) نوشته و تحلیل کرده است.

الإستثناء في التراث النحوي و البلاغي
پدیدآوران	کاظم، کاظم ابراهيم (نويسنده)
ناشر	عالم الکتب
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	13سده
چاپ	1
شابک	‎-
موضوع	زبان عربی - استثنا - زبان عربی - معانی و بیان
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/‎‏ک‎‏2‎‏الف‎‏5 6151 ‏PJ‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

روش نگارش

نویسنده با بیان اینکه استثناء از موضوعات اختلافی و مورد توجه نحویان است، فصل‌های چهارگانه کتابش را معرفی کرده و افزوده است: در این پژوهش به ره‌آوردهای نحویان و سایر ادیبان در این موضوع اعتماد کردم و بر اساس ترتیب تاریخی به تحلیل و نقد آرای آنان پرداختم و از نوشته‌های خودشان استفاده کردم. او در ادامه، اسامی تعدادی از آثار مورد استفاده خودش را ذکر کرده که در نظر او از مهمترین کتابهای نحوی، پژوهش‌های قرآنی، تفسیری، بلاغی، لغوی و آثار جدید ادبی است.

ساختار و گزارش محتوا

این کتاب از چهار فصل به ترتیب ذیل تشکیل شده است:

1. پیدایش و تغییرات اصطلاح استثناء: به نظر نویسنده اصطلاحات مشهور این باب عبارت است از:
   1. اصطلاحات متقدمان
      1. استثناء
      2. حروف استثناء
      3. مستثنی
      4. استثناء منقطع
      5. استثناء متصل.
   2. اصطلاحات متأخران
      1. مستثنی منه
      2. مفرغ
      3. ادوات استثناء
      4. حصر
      5. قصر.
2. ادوات استثناء: در این فصل، تعداد 27 مورد از ادوات استثناء در سه گروه حروف، افعال و اسامی توضیح داده شده است. نویسنده می‌گوید: هدف از «لیس غیر» تفاوتی با «لیس إلّا» ندارد و تأکید را می‌رساند و از باب قصر است.
3. انواع استثناء: استثنا‌ءهای متصل، منقطع و مفرغ در این فصل بررسی شده است. نویسنده می‌نویسد: مفرغ استثناء نیست؛ بلکه نوعی حصر و قصر است و در برخی ادوات با استثناء اشتراک دارد.
4. قضایای نحوی و ترکیبی در استثناء: در این فصل، عامل در مستثنی و تقدیم، تکرار و حدف آن و مفهوم استثناء توضیح داده شده است.

جدول و نمودار

نویسنده برای توضیح بهتر مباحث کتاب از چند نمودار و جدول نیز استفاده کرده است.

منابع نویسنده

نویسنده برای نگارش این اثر از 115 منبع (فقط کتاب‎های عربی در موضوعات علوم قرآنی، تفسیری، بلاغی، نحوی، لغوی، روایی و..) استفاده کرده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.