الأمثال الکامنة فی القرآن الکریم

الأمثال الكامنة في القرآن الكريم، از آثار مفسر و قرآن‌پژوه قرن سوم قمری، ابوعلی حسین ‌بن ‌فضل ‌بجلی کوفی (درگذشته 282ق)‌، با تحقیق و مقدمه پژوهشگر معاصر، علی حسین بواب، ارتباط پنهان برخی از آیات قرآن کریم را با مثل‌های رایج در زبان عربی آشکار می‌سازد. در این کتاب در مجموع، تعداد 61 ضرب‌المثل مطرح شده است که معادل قرآنی دارد.

الأمثال الكامنة في القرآن الكريم
پدیدآوران	بجلی‌، حسین‌ بن‌ فضل‌ (نويسنده) بواب، علی حسین (محقق)
ناشر	مکتبة التوبة
مکان نشر	عربستان - ریاض
سال نشر	1412ق - 1992م
چاپ	1
موضوع	قرآن - امثال
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	ب3الف8 84/4 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نام کتاب

اسم این اثر به این نکته اشاره دارد که مثل‌ها در قرآن به 2 گروه آشکار و پنهان تقسیم می‌شود:

1. «الأمثال الظاهرة» (مثل‌های عیان) که عبارت است از: مثل‌هایی که چیزی را به چیزی دیگر به‌صورت دیدنی و محسوس تشبیه می‌کند تا تصور و ادراکش آسان شود؛ مانند: «مَثَلُهُمْ كمَثَلِ الَّذِي اسْتَوْقَدَ نَارًا فَلَمَّا أَضَاءَتْ مَا حَوْلَهُ ذَهَبَ اللَّهُ بِنُورِهِمْ وَ تَرَكهُمْ فِي ظُلُمَاتٍ لَا يبْصِرُونَ» (بقره: 17)، که منافقان را به «شعله بی‌فروغ»، تشبیه کرده است.
2. «الأمثال الكامنة» (مثل‌های نهان) که عبارت است از: ضرب‌المثل‌های مشهوری که معنایش با برخی از آیات قرآنی موافق است؛ مانند مثل معروف «إنّ الحديد بالحديد يُفلَح» که معنایش با آیه «وَ جَزَاءُ سَيئَةٍ سَيئَةٌ مِثْلُهَا» سازگار است؛ یعنی: «کلوخ‌انداز را پاداش، سنگ است».

هدف و روش

• علی حسین بواب، با اشاره به تعدد مباحث و تألیفات قرآنی و همچنین فراوانی اهتمام اندیشوران به این مسائل، افزوده است: در این رساله، مباحث جالب و یگانه‌ای مشاهده می‌شود که به قرآن کریم خدمت می‌کند و نویسنده می‌کوشد بین برخی از آیات قرآنی و سخنان و ضرب‌المثل‌های عربی، پیوند برقرار کند.
• محقق کتاب بعد از توضیحات کافی درباره نام نویسنده و نسخه‌های خطی اثر حاضر، تأکید کرده است: در موارد لازم به مستندسازی و پاورقی‌نویسی پرداختم.

ساختار و محتوا

این اثر مختصر، دارای 61 ضرب‌المثل همراه با آیات هم‌معنا است و نخست 36 ضرب‌المثل به‌صورت پرسش و پاسخ آمده است و بعد از آن، 25 ضرب‌المثل دیگر (ملحقات) که پرسش و توضیحی ندارد و به‌شکل «ضرب‌المثل + آیه» ذکر شده است.

نمونه مباحث

• گفتم: آیا در کتاب خدا این ضرب‌المثل هست که «ليس الخبر كالمعاينة»؟ گفت: بله، سخن خدای متعال: در قصه حضرت ابراهیم(ع) که گفت: «قَالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قَالَ بَلَىٰ وَ لَٰكنْ لِيطْمَئِنَّ قَلْبِي» (بقره: 260)؛ یعنی: (((شنیدن کی بود مانند دیدن))).
• گفتم: آیا در کتاب خدا این ضرب‌المثل هست که «ازرع تحصد»؟ گفت: بله، سخن خدای متعال: «يوْمَ تَجِدُ كلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَيرٍ مُحْضَرًا....» (آل‌عمران: 30)؛ یعنی: «نابرده رنج، گنج میسر نمی‌شود».
• گفتم: آیا در کتاب خدا این ضرب‌المثل هست که «للحيطان آذان»؟ گفت: بله، سخن خدای متعال: «... وَ فِيكمْ سَمَّاعُونَ لَهُمْ...» (توبه: 47)؛ یعنی: «دیوار موش دارد و موش هم گوش دارد».
• «المُحسِنُ مُعانٌ» و سخن خدای متعال: «إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَ الَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ» (نحل: 128)؛ یعنی: «تو نیکی می‌کن و در دجله انداز که ایزد در بیابانت دهد باز».

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.