الأسرار الخفية في العلوم العقلية
الأسرار الخفية في العلوم العقلية تألیف علامه حسن بن یوسف بن مطهر حلی (متوفی 726ق) به اسم هارون بن شمس‌الدین جوینی، ملقب به خواجه شرف‌الدین (متوفی 685ق) داماد خلیفه عباسی، نوشته شده است. این اثر از امهات متون فلسفی اسلامی پس از ابن سینا و پیش از مکتب اصفهان به شمار می‌رود[۱].
| الأسرار الخفية في العلوم العقلية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حلی، حسن بن یوسف(نویسنده) مرکز العلوم والثقافه الاسلامىه، مرکز احياء التراث الاسلامى (محقق) |
| ناشر | بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علميه قم) |
| مکان نشر | ایران - قم |
| چاپ | 2 |
| موضوع | علوم طبیعی - متون قدیمی تا قرن 14
فلسفه اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 ما بعد الطبيعه - متون قدیمی تا قرن 14 منطق - متون قدیمی تا قرن 14 |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR 885 /الف5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
این اثر در سه علم منطق، طبیعیات و فلسفه تألیف شده و علی اوسطی ناطقی بر آن مقدمه نوشته است.
ساختار
کتاب در سه بخش (فن) منطق، طبیعیات و الهیات تألیف شده است. هر بخش خود مشتمل بر چند مبحث است که مطالب آن تحت عنوان «سرّ» مطرح شده است.
علامه حلی در نگارش این اثر از آثار استادش خواجه‌نصیرالدین طوسی (متوفای 672ق) که با تعبیر «بعض المحققین» در کتابش از او یاد کرده، تأثیر پذیرفته که مهمترین آن‌ها «شرح الإشارات و التنبيهات» و «تلخيص المحصل» است. همچنین از ابن سینا که از او با تعابیر «صاحب الاشارات» و «الشیخ» یاد کرده و نیز فخر رازی با تعابیر «فاضل الشارح» و یا «بعض المتأخرین» بهره برده است.[۲].
گزارش محتوا
محقق اثر در مقدمه‌اش، تحت عنوان «پیرامون کتاب اسرار الخفیه» همانند مصنف به اهمیت علوم عقلی در اتصاف انسان به علوم عقلی کلی و عقاید صحیح یقینی -که وجه تمایز انسان از حیوانات است- اشاره کرده است. وی کامل‌ترین و والاترین علوم عقلی را علم به مبدأ و منتهای اشیاء دانسته که واجب‌الوجود است.[۳].
وی با مقارنه بین تاریخ وفات هارون جوینی و علامه حلی چنین نتیجه گرفته که علامه، نگارش این کتاب را پیش از 33 سالگی به پایان رسانده است.[۴].
این کتاب از آثار مهم علامه است که آن را «اسرار الخفیّه» نامیده است و به مصداق اسمش در آن حرف‌هایی را که تابه‌حال کسی نزده مطرح کرده است.[۵].
از جمله نظریات علامه، بحث در مسئله اصالت وجود و اصالت ماهیت است که به‌صورت مستقل در عصر علامه و پیش از او مطرح نبود؛ اما می‌بینیم رأی علامه پیرامون این مسئله در یکی از اسرار کتاب ذکر شده است. او در یکی از اسرار کتاب می‌نویسد که بعضی معتقدند وجود صفتی دارد که حصولش را در اعیان اقتضا می‌کند. بدون شک این همان قول به اصالت وجود است. او سپس با تعبیر «و هو محال» از این دیدگاه تعبیر می‌کند که به‌صراحت نشان می‌دهد که او قائل به اصالت ماهیت است.[۶].
علامه حلی همچنین بر روی این دیدگاه تأکید می‌کند که حقیقت انسان همان اجزاء اصلی بدن است که بدون تغییر و دگرگونی و کم‌وزیاد شدن باقی و پایدار است. او در کتاب کشف الفوائد بین جدایی اجزاء از یکدیگر و نابودی آن‌ها مردد است؛ به‌عبارت‌دیگر میان این دو نظریه که آیا اعاده معدوم جایز است یا ممتنع دو دل است. به همین دلیل معتقد است که این اجزای اصلی بدن که مساوی با حقیقت انسان است یا با مرگ نابود می‌شود و هنگام بازگشت به امر خدا دوباره ایجاد می‌گردد؛ این در حالی است که اعاده معدوم را بپذیریم. یا با مرگ اجزاء اصلی آن از یکدیگر جدا می‌شوند و هنگام بازگشت این اجزاء اصلی به امر خدا با یکدیگر ترکیب و تألیف می‌شوند؛ درصورتی‌که اعاده معدوم را نپذیریم؛ اما در اسرار الخفیه دو دلی و شک و تردیدی که گفته شد برطرف می‌شود و آشکارا حقیقت انسان را همان اجزای اصلی بدن می‌داند که هنگام مرگ از یکدیگر جدا می‌شوند و فناناپذیرند و اعاده معدوم و بازگشت آنچه نیست و نابود شده است را نیز محال و ممتنع می‌داند[۷]. شیوه محقق در تحقیق و تصحیح اثر عبارت است از:
- تفکیک مطالب کتاب به سه قسمت: منطقیات، طبیعیات و الهیات؛
- قرار دادن علامتهای نشانذاری بر اصل با تغییر اشکال املائی به شیوه جدید؛
- مقابله دقیق نسخه چاپ شده با اصل تا در صورت افتادگی یا تحریف متن تدارک شود؛
- استخراج اقوال و نصوصی که مصنف در کتابش آورده، خواه به اسامی گوینده سخن اشاره کرده یا نکرده باشد؛
- مصحح هرگاه لازم دیده عبارت یا جمله‌ای را به متن بیافزاید آن را در بین کروشه [ ] آورده و در پاورقی به منبع آن اشاره کرده است.[۸].
وضعیت کتاب
فهارس اعلام، مصطلحات، مصادر تحقیق و موضوعات در انتهای کتاب ذکر شده است. اختلاف نسخ، منابع مطالب و توضیحات مفیدی در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- اکوان، محمد، علامه حلی و جاودانگی، پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز): اطلاعات حکمت و معرفت، بهمن 1386، شماره 23، صفحه 14 تا 17.
- حائری، عبدالحسین، گفتگو با استاد عبدالحسین حائری، پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز): آینه پژوهش، مرداد و شهريور 1369، شماره 2، صفحه 65 تا 76.
- بی‌نام، تازه‌های نشر، پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز): آینه میراث، زمستان 1382، شماره 15.