اسنادی از بلوچستان در آرشیو بریتانیا
اسنادی از بلوچستان در آرشیو بریتانیا با ترجمه جمعی از مترجمین، به اهتمام محسن شهرنازدار، اسناد بریتانیا دربارۀ بلوچستان که در این کتاب گردآوری شده، به‌مثابۀ نوک کوه یخی در اقیانوس سندهای تاریخی دوران استیلای بریتانیا بر بخش‌های مهمی از مشرق‌زمین به‌ویژه آسیای جنوبی و غرب آسیا است؛ سندهایی که بسیاری از آنها در آرشیوهای متروک همچنان راکد مانده یا به‌ندرت دیده شده، در حالی که حقایق و روایاتی متفاوت از دوران سرنوشت‌ساز این منطقۀ مهم جهان را در خود پنهان کرده است.
| اسنادی از بلوچستان در آرشیو بریتانیا | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جمعی از نویسندگان (نویسنده) شهرنازدار، محسن (محقق) |
| ناشر | مؤسسه آبی پارسی، پل فیروزه |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1400 |
| شابک | 4ـ18ـ7464ـ622ـ978 |
| موضوع | اسناد و مدارک بلوچستان -- تاریخ -- قرن ۱۳ق.,اسناد و مدارک کرمان - تاریخ - قرن ۱۳ق,اسناد و مدارک بندرعباس -- تاریخ -- قرن ۱۳ ق .,اسناد و مدارک ایران - تاریخ - قرن ۱۳ق |
| کد کنگره | DSR ۲۰۰۳/ش۹ |
ساختار
کتاب در چهار بخش تدوین شده است.
گزارش کتاب
بریتانیا کشوری پیشتاز در طبقه‌بندی اسناد تاریخی است و تنها در ادارۀ ثبت عمومی در شهر لندن که از 1838 تا 2003 به عنوان مرکز نگهداری بایگانی‌های ملی انگلستان دایر بوده، ده‌ها میلیون سند شامل بیش از هزار سال مراودات سیاسی و تاریخی بریتانیا طبقه‌بندی شده است. این اداره که با کمیسیون دست‌نوشته‌های تاریخی انگلستان ادغام شد و مرکز ملی آرشیو ملی بریتانیا را شکل داد، امروزه خود را حافظ و نگهبان بیش از هزار سال اسناد ملی بریتانیا می‌داند.
در کنار اسناد محرمانۀ سرویس‌های امنیتی بریتانیا و نیز سندهای نخست‌وزیری و دولت، در بایگانی چند وزارتخانه نیز که در این مرکز نگهداری می‌شود، از جمله وزارت خارجه، وزارت جنگ و وزارت دریاداری، اسناد مهمی از ایران وجود دارد که شامل سندهای امنیتی، سیاسی، اقتصادی و گزارش‌های جغرافیایی و اطلاعات فرهنگ‌شناختی است.
مجموعۀ اسناد ایرانی در این مرکز دربرگیرندۀ صدها هزار برگ سند است. همچنین در این آرشیو مجموعۀ قابل توجهی از سندهای فارسی وجود دارد که همچنان در محاق افتاده است. سهم بلوچستان از این اسناد اندک نیست؛ به‌ویژه آنکه بلوچستان به عنوان سرزمین حائل میان منافع بریتانیا و روسیه در دوران بازی بزرگ سهمی مهم از تمرکز بریتانیا در منطقه را به خود اختصاص داده و دستگاه‌های امنیتی و مشاوران بلندپایۀ این کشور، با تمرکزی ویژه به وجوه مختلف جغرافیا، تاریخ و فرهنگ بلوچستان توجه نشان دادند و مأموران خفیه‌نویس بریتانیایی در این دوران گزارش‌های قابل توجهی دربارۀ بلوچستان نوشته‌اند که نمونه‌ای از آنها در این کتاب گردآوری شده است.
اسناد بریتانیا دربارۀ بلوچستان که در این کتاب گردآوری شده، به‌مثابۀ نوک کوه یخی در اقیانوس سندهای تاریخی دوران استیلای بریتانیا بر بخش‌های مهمی از مشرق‌زمین به‌ویژه آسیای جنوبی و غرب آسیا است؛ سندهایی که بسیاری از آنها در آرشیوهای متروک همچنان راکد مانده یا به‌ندرت دیده شده، در حالی که حقایق و روایاتی متفاوت از دوران سرنوشت‌ساز این منطقۀ مهم جهان را در خود پنهان کرده است.
بلوچستان سهم ویژه‌ای از این اسناد دارد؛ به گونه‌ای که در این مجموعه اطلاعاتی دقیق دربارۀ طبیعت و جغرافیا، از جای‌نام‌ها تا عوارض جغرافیایی، رودها، دره‌ها، کوه‌ها و دشت‌ها در کنار اطلاعاتی جامع و قابل توجه دربارۀ طوایف بلوچ، نحوۀ معیشت و زیست مردمان، تاریخ حاکمان و سرانجام گزارش‌هایی از مراودات سیاسی، مناقشات مرزی و راهکاری سیاسی استیلای بریتانیا بر این منطقه گرد آمده است.
اسنادی که برای این مجلد انتخاب شده، در حقیقت سه مجموعه دربارۀ بلوچستان از میان انبوه اسناد موجود در کتابخانۀ ملی بریتانیا را دربر دارد. بخش اول «رسالۀ امور مکران» است که از پانزده فصل تشکیل شده و به موضوعاتی متنوع شامل تاریخ و جغرافیا و ارائۀ اطلاعات محلی می‌پردازد. همچنین این سند شامل خفیه‌نویسی‌ها و مکاتبات و مراسلات مستشاران بریتانیایی دربارۀ مکران به‌ویژه بخش ایران یعنی مناطق ساحلی بلوچستان ایران است که خط تلگراف از آن عبور می‌کند. شروحی که مستشاران بریتانیایی از این دوران نوشته‌اند، بسیار حائز اهمیت است. از جمله شرح مأموریت کاپیتان گرانت، گزارش‌های کشیشی به نام بجر، چند گزارش از سرهنگ گلداسمیت در 1863 و 1864، و گزارش‌های کاپیتان راس و دیگران دربارۀ تاریخ مکران. با این وجود این سند حاوی اطلاعات مهمی دربارۀ تحولات مرزی بلوچستان و مناقشات و کمیسیون‌های مرزی متعاقب آن میان ایران و بریتانیا است.
سند دوم این کتاب از جلد چهارم مجموعه‌ای با عنوان «گزارش نظامی دربارۀ ایران: بلوچستان ایران، کرمان و بندرعباس» استخراج شده است. این سند حاوی اطلاعاتی ارزنده دربارۀ تاریخ، جغرافیا، آب‌وهوا، بهداشت و سلامتی، راه‌های مراسلاتی و ارتباطات، مسائل قومی، ارتش و اطلاعاتی دربارۀ حکومت‌های محلی و سیاسی مستولی و چیره بر بلوچستان است. این سند شامل 81 برگ به زبان انگلیسی است.
سند سوم با عنوان «مرز ایران و شمال غرب بلوچستان» سندی محرمانه است که اطلاعات تازه‌ای از مناقشۀ مرزی ایران و هند به دست می‌دهد. این سند خود شامل دو بخش است. بخش اول توسط هرمان اندرسون هاینز ـ دستیار بخش فواید عمومی ـ در 19 سپتامبر 1893 تدوین شده و بخش دوم توسط کاپیتان فردریک وستون مک دونالد در 15 اوت 1893 به نگارش درآمده است. اولین سند تاریخچۀ مناقشات مرزی را توضیح می‌دهد و بر گزارش‌های فردریک جان گلدسمید تکیه دارد و سند دوم به راهکارها و تحلیل مزایای تحدید حدود اختصاص یافته است.
اما سند چهارم با عنوان «ملاحظاتی پیرامون سرحدات بلوچستان» در پیوست دوم کتاب «سرگشته در بلوچستان» نوشتۀ ژنرال سر چارلز مک‌گرگور در سال 1882 به چاپ رسیده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات